Triticum
El forménto o formènt (Triticum L.) el xe un gènere de piante che el partien a ła famégia de łe graminàcee. Łe desferénti spece de frumento łe ga in comun paréce caratìsteghe. De altésa mèdia de, su par xó, 70–80 cm[1], el forménto el xe formà da un ganbo vódo drénto da cual ghe parte da łe sincue a łe oto fogie[1]: de ste cuà l'ùltima ła coverxe ła parte superior. Sta qua ła xe formada da n'infioresénsa a spiga. Na volta fecondada ghe vien ospitade łe cariòside (in gènere 20-25 par spiga[1]) che łe xe, in parołe sénplise, łe séme, a łe cuałi ghe xe tacada na parte slongada, sotìl e tagénte, che, in natura, ła serve a ła pianta par sparpagnar łe seménse.
  | |
| Dati | |
|---|---|
| Małatia | allergia al grano (it)  e sensibilità al glutine (it) |
El forménto el vien coltivà un fià in tuti i climi, manco cuéłi tropicałi, dexerteghi o masa frédi. Ła sémena ła vien fata infrà ła fin de otobre e l'inisio de novenbre, progresivamente antisipada col créser del'altésa.[2] El buto el salta fóra daspò 15-20 giórni[3]; d'inverno ła neve ła pol giutar a protèxer ła pianta dal geło.[3] In primavera prima ła pianta ła se slónga, daspò ghe xe ła fioridura, seguìa da ła formasion de ła spiga. Ła miedidura ła vien fata in zugno. Ła faxe daspò ła xe ła tubia (o tibia), inte ła qual el forménto el vien separà da prodóti de scarto come ła buła e ła pagia. Ste dó operasion łe vien fate conpagne da na stésa màchina ciamada mieditrébia. El forménto tènaro el ga na réxa de 5,47 tonełade par ètaro, méntre cuéło duro 2,29 t/ha[4]
Ła màxena del forménto ła ga dó prodóti prinsipałi: ła farina, che ła vien dal forménto tènaro, e ła sémoła, che ła vien dal forménto duro. Ła sémoła ła vien doparada par far ła pasta. Co ła farina se fa prinsipalmente el pan, el magnar par antonomaxia, ma anca tórte e biscoti. Ghe xe desferénti tipi de farina, "0", "00", "1" e "2", a secónda de ła cuantità de sènare e buła prexenti in eła (manco inte ła "00" e più inte ła "2"). Ła farina ła xe un magnar caraterixà da ła prexensa dominante del'àmito, un polisacàride de riserva prexente inte i cereałi e inte i sémi; 100 g de farina "00" i dà energia par 340 kcal, dae da 71,97 g de carboidrati, 13,21 g de proteine e 2,5 g de grasi.[5]
Spece
canbiaŁa più inportante spece de triticum el xe el formento tènaro (triticum aestivum), cuéło che el dà farina da pan e ché dónca xe el più coltivà al móndo. Daspò vien el formento duro (triticum durum), che el da séme co desferénte struture protèiche: ste qua łe dà un maxenà de consisténsa veróxa. Infin da notar xe el faro, el forménto coltivà da più ténpo dal'omo. Ghe xe tre spece de faro: cueło pìcoło (triticum monococcum), cuéło mèdio (triticum dicoccum) e ła spelta (triticum spelta).
Ełénco
canbia- Triticum aestivum
- Triticum aethiopicum
- Triticum araraticum
- Triticum boeoticum
- Triticum carthlicum
- Triticum compactum
- Triticum dicoccoides
- Triticum dicoccum
- Triticum durum
- Triticum ispahanicum
- Triticum karamyschevii
- Triticum macha
- Triticum militinae
- Triticum monococcum
- Triticum polonicum
- Triticum spelta
- Triticum sphaerococcum
- Triticum timopheevii
- Triticum turanicum
- Triticum turgidum
- Triticum urartu
- Triticum vavilovii
- Triticum zhukovskyi
Notasion
canbia- ↑ 1,0 1,1 1,2 Caraterìsteghe botàneghe del triticum Archivià il 13 de agosto 2012 in Internet Archive.
- ↑ Coltivasion del forménto Archivià il 14 de setenbre 2011 in Internet Archive.
- ↑ 3,0 3,1 Scheda sul formento tènaro
- ↑ Scheda sul forménto de ła CeSPrA, provincia de Venesia Archivià il 6 de lujo 2007 in Internet Archive.
- ↑ Vałori nudrigativi
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Formento
el detien schemi gràfeghi so
| Controło de autorità | LCCN (EN) sh85146366 · GND (DE) 4065287-7 · NDL (EN, JA) 00566534 |
|---|