Fruta

Co ła paroła fruta i se ragrupa comunemente vari tipi de fruta che se połe magnare, in pì alguni che no i xe propiamente fruta, cofò łe pomaçee, e no contandoghine altri come i pomadori prinsipalmente in baxe come che i se dopara inte l'alimentasion.

Fruta

Mercà ortofruticoło

Ghe xe na granda varietà de albare da fruta: in tute łe rejon i se coltiva łe pomaçee (pomi e peri) e łe polpoxe (perseghi, armełini, bronbe, sarexe e àmołi); inte łe rejon a clima mediteraneo se pianta anca i agrumi (limoni, naranse e mandarini) e ła fruta in sguso (noxe, noxełe e mandołe).

I tenpi de madurasion i xe difarenti e sto fato parmete de vère polpoxe in istà, agrumi in inverno, pomacee inte łe stagion intermedie.

Doparasion e costumàri

Tanta fruta, sia fresca che seca, ła xe dopàrada in tel comerço come magnare, magnada fresca o in marmełada e confeture o altri tipi de conserve. De frecuente, ła fruta ła xe anca on ingrediente par vari sorti de piati, par de pì in tei dolsi. Se fresca, in xenare, ła vien consumada finio magnare, anca se sta cuà ła xe on costumare comune. De fati, i esperti i conseja de consumarla senpre prima de magnare. Xe consejabiłe in pì de sostituir ła marenda del pomerijo co de ła fruta fresca. El consumo de fruta, inte i Paexi mediteranei, el xe tradisionalmente pì alto in tei confronti dei Stati pì nordeghi. Xe sientifegamente provà che ła fruta ła prevegna on gran numaro de małatie, In xenare i fruti che i riese a darne ła major cuantità de vitamina C, vitamina che ła juta el sistema imunidario, i xe l'anaransa e i so derivài (mandarin, mandaranso, clementina, e altri.)

Conpoxision de ła fruta

Vari tipi de fruta

Ła conpoxision chìmega dei fruti dipende da ła sorte de fruta e ła so maturasion.

• Acua: Pì del 80% e el 90% de ła conpoxision de na fruta ła xe l'acua. A cauxa de sta cusì granda persentuałe de acua e aromi, ła dà ła sensasion de esar rinfrescante.
• Sucari: Intrà el 5% e el 18% de ła fruta ła xe fata da carboidrati. El contegnùo el pol variare dal 20% inte ła banana finmente al 5% inte el mełon, inguria e fràghełe. Altra fruta ła ga na mèdia del 10%. El contegnùo de carboidrati el połe variare a segonda de łe spece e anca a segonda del momento de ła rancura. I sucari i xe de sołito el frutoxio, sacaroxio e glucoxio, façilmente dixeribiłi e rapidamente sorbii. Inte ła fruta garba catemo, l'amido, che ła madurasion de łe banane el ło trasforma in sucari senpliçi.
• Fibra: Sirca el 2% de na fruta ła xe de fibre magnabiłi. I conponenti de fibre vexetałi che podemo catare inte ła fruta i xe par de pì pectina e emiçełułoxa. Ła scorsa de ła fruta ła xe cheła co ła pì alta conçentrasion de fibre, ma anca 'ndove se połe catàr calche pèca de contaminanti, come insetisidi, che i xe difisiłi da cavare se no pełando de ła fruta. La pectina ła xe on tipo de fibra inportante, che ła xuga on roło de fondamentałe inportansa inte ła fruta, parché ła xe cheła fibra che ła dà crocantesa (la se połe catare in grande cuantità in tei pomi, in tei peri e in tei armełini). La pectina ła se połe catare inte ła scorsa de ła fruta, cusì che ła sia dura.
• Vitamine: Cofà carotene, vitamina C , vitamine del grupo B. Segondo el contegnùo de vitamine se połe fare do grandi grupi de fruta:

• Pieni de vitamina C: Ponpelmo, fragołe e kiwi.
• Pieni de vitamina A: i xe pieni de carotinoide: cofà armełini, suca, amołi.

• Proteine e Grasi: conposti axotai come proteine e lipidi łe xe scarse inte ła parte comestibiłe de fruti, mentre inportanti inte i semi de alcuni de łori. Cussì el contenùo de graso varia tra ło 0,1 e lo 0,5%, mentre ła proteina ła pol essare conprexa intrà 0,1 e 1,5%.

Voxe corełade

• Fruter

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so fruta
• el detien schemi gràfeghi so