Osìzeno

1 canbio in sta version el xe drio spetar ła verìfega. Ła version stàbiłe ła xe sta controłada el 17 set 2024.


'L osìgheno o osìdzeno[1] el xe l'ełemento chìmego de ła tabeła periòdica dei ełementi, chel ga come sìnboło O e come nùmaro atòmego 8. El nome el vien fóra dal greco: οξύς (oxys) (àsido più ła raìxa γεν che ła signìfega "zenerar") 'na volta infati se pensava chel fuse łu a dar caràter àsido a determinae sostanse.[2] L'ełeménto el xe comun e el se cata non sóło su ła Tera ma in tuto 'l universo. L'osìgeno łìbero, come ghe ło se cata su ła Tera, el xe instàbiłe drio ła termodinàmega, mal existe grasie al'asion de ła fotosìntexi de łe piante. L'osìgeno el xe l'ełeménto chìmego pì comun de ła crosta terestre, parché el xe a ocio el 47% de ła masa, méntre 'ntel'atmosfera el xe in persentual del 21%.

Storia

canbia

L'osìgeno el xe stà scoverto dal farmasista svedéxe Karl Wilhelm Scheele inte el 1771, ma ła sóa scoverta ła vegnéva reconosùa prèstio, e queła miga conpagna fata inte el 1774 da Joseph Priestley ła ga tólto magior recognision pùblica. Inte el stéso an Antoine Laurent Lavoisier el ga dà el nome al'elemento, ma soło inte el 1777, Scheele el ga reconosuo l'osìgeno come na componénte del'aria. Inte el 1781 Antoine Lavoisier el ghe ga stabiłio ła funsion vital par i fenòmeni de respirasion e de bruxada.

Caraterìsteghe

canbia

A tenperasura e presion stàndar, l'osìgeno el se cata in fórma de gas costituio da dó àtomi O2 (nùmaro CAS: 7782-44-7). Sta mołècoła qua ła xe un importante parte del'aria fata da łe piante traverso ła fotosìntexe, e ła xe fondamental par ła respirasion dei èseri vivénti. Da soło el saria anca ris-cióxo par tuto: ła sóa granda capasità de bruxar ła xe łimitada da ła magior prexensa de azoto (cusì stàbiłe chel squaxi nol reagise) inte el atmosfera.

L'osìgeno łìquido e queło sòłido i ga cołor turchin e i xe tuti i dó vèro paramagnètisi. Par exister i ga bexogno de base tenperadure e alte presion.

  1. sevente altre varianse e grafie anca osìxeno e osìzeno
  2. Rolla, p. 283


Tabeła periòdica dei ełeminti
> 1
I A
2
II A
3
III B
4
IV B
5
V B
6
VI B
7
VII B
8
VIII B
9
VIII B
10
VIII B
11
I B
12
II B
13
III A
14
IV A
15
V A
16
VI A
17
VII A
18
VIII A
V
1 1
H

2
He
2 3
Li
4
Be

5
B
6
C
7
N
8
O
9
F
10
Ne
3 11
Na
12
Mg

13
Al
14
Si
15
P
16
S
17
Cl
18
Ar
4 19
K
20
Ca
21
Sc
22
Ti
23
V
24
Cr
25
Mn
26
Fe
27
Co
28
Ni
29
Cu
30
Zn
31
Ga
32
Ge
33
As
34
Se
35
Br
36
Kr
5 37
Rb
38
Sr
39
Y
40
Zr
41
Nb
42
Mo
43
Tc
44
Ru
45
Rh
46
Pd
47
Ag
48
Cd
49
In
50
Sn
51
Sb
52
Te
53
I
54
Xe
6 55
Cs
56
Ba
*
72
Hf
73
Ta
74
W
75
Re
76
Os
77
Ir
78
Pt
79
Au
80
Hg
81
Tl
82
Pb
83
Bi
84
Po
85
At
86
Rn
7 87
Fr
88
Ra
**
104
Rf
105
Db
106
Sg
107
Bh
108
Hs
109
Mt
110
Ds
111
Rg
112
Cn
113
Nh
114
Fl
115
Mc
116
Lv
117
Ts
118
Og
 
* Lantànidi 57
La
58
Ce
59
Pr
60
Nd
61
Pm
62
Sm
63
Eu
64
Gd
65
Tb
66
Dy
67
Ho
68
Er
69
Tm
70
Yb
71
Lu
** Atìnidi 89
Ac
90
Th
91
Pa
92
U
93
Np
94
Pu
95
Am
96
Cm
97
Bk
98
Cf
99
Es
100
Fm
101
Md
102
No
103
Lr


Metałi alcałini Metałi alcałino-teroxi Lantànidi Atìnidi Metałi de transision
Metałi del bloco p Semimetałi No-metałi Ałògeni Gas nòbiłi
Controło de autoritàLCCN (ENsh85096329 · GND (DE4051803-6 · BNF (FRcb11977353d (data) · BNE (ESXX534245 (data) · NDL (ENJA00570181
Traesto fora da Wikipèdia - L'ençiclopedia łìbara e cołaboradiva in łéngua Vèneta "https://vec.wikipedia.org/w/index.php?title=Osìzeno&oldid=1176988"