Estònia
L'Estonia, nome ufisiał Repùblega Estona (par łengoa estona Eesti Vabariik), ła xe na nasion del Eoropa setentrional.
Ła confina a sud co ła Łetonia e a est co ła Rusia. L'Estonia ła xe bagnada a nord e a òvest dal mar Bàltego, co el Gólfo de Riga e el Gólfo de Finlandia.
| Estònia | |||
| (ET) Eesti Vabariik | |||
| |||
| Dati aministradivi | |||
|---|---|---|---|
| Nome conpleto | Repùblega del Estonia | ||
| Nome ufisiałe | (ET) Eesti Vabariik | ||
| Łéngue ufisiałi | Lengua estona | ||
| Cavedałe | Tallinn | ||
| Pułìtega | |||
| Forma de goerno | Repùblega parlamentar | ||
| Cao de Stato | Presidente | ||
| Cao de Goerno | Jüri Ratas Primo Ministro | ||
| Entrada inte el ONU | 17 de setenbre del 1991 | ||
| Entrada inte ła UE | 1° de majo del 2004 | ||
| Superfise Totale | 45 339km² | ||
| % de łe àcue | 4,56 | ||
| Popołasion | |||
| Viventi | 1 324 820 (1º de xenaro 2019) | ||
| Taso de fertiłità | 1,52 (2014) | ||
| Xiografia | |||
| Continente | Eoropa | ||
| Confini | |||
| Fuxo orario | UTC+2[1] | ||
| Economia | |||
| Valuta | eoro | ||
| PIL (nomenałe) | 30 312 000 000 (2018) | ||
| PIL pro capite (nomenałe) | 20 200 (2017) | ||
| PIL (PPA) | 44 063 633 072 (2017) | ||
| ISU | 0,86 (2014) | ||
| Vàrie | |||
| Còdaxi ISO 3166 | EE, EST, 233 | ||
| TLD | .ee, .eu | ||
| Prefiso tełefònego | +372 | ||
| Sigla targa automobiłìstega | EST | ||
| Festa nasionałe | 24 de febraro 20 de agosto | ||
| Carte interative | |||
 | |||
| Sito istitusionałe | |||
|
| |||
L'Estonia ła xe el pì setentrionał dei Stadi Bàlteghi, łigà co sti cuà da fati storeghi conpagni, ma par łengoa e cultura ła xe ugrofinega e no bàltega.
IstòriaCànbia
|
Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Istòria del Estonia . |
AntighitàCànbia
Ła tera de l'Estonia de ancuo ła xe stà abità fin dal antighità (10.000 v.C.) da tribù fineghe.
Età de MèxoCànbia
'Ntel XII secoło xe stà cristianixà tuta l'Estonia.
'Ntel stes tenpo xe stà domenà da popoi foresti: a nord ghe xe stà a domenasion danexe, sot el Ducà de Estonia, e a sud chea todesca, sot a Łivonia.
Domenasion svedéxaCànbia
_en2.png)
Dal inisio del XVI secoło fin a ła Gran Guera del Nord l'Estonia ła jera sot l'Inpero Svedexo, ła xe pasà po soto ła domenasion del Inpero Ruso col Tratà de Nystad 'ntel 1721.
Domenasión RusaCànbia
Fra a segonda metà del XIII secoło e tut el XIX secoło i crese i sentimenti nasionai e a voja de independensa etona che porta a popoasion estona a ea reolta par l'independensa durante a Rovołusion del 1905, che tanto vien represa dal exersito rus.
Estonia independenteCànbia
Dopo che el zar el xe stà butà zo dal trono i estoni i ga uxà el tenpo de dixorienasion par łibararse e dichiarar l'independensa el 24 de febraro del 1918.
L'independensa estona no ła xe stà reconosùa subito dal Inpèro todésco, che dal otobre del 1917, par ła prima guera mondiał, a ga ocupà.
L'independensa a xe stà reconosua da i stadi del mondo el 3 de marso del 1918 co 'l Tratà de Brest-Litovsk, fra a Rusia bolseviga e i Inperi sentrai.
Po che i todeschi i ga asà el paexe, i bolsevighi i ga invadesto l'Estonia. Cusìta i estoni, judai anca dal Armà Bianca e da voeontari de tanti paexi, i ga tacà a Guera de Independensa Estona (1918-1920) contro a Rusia bolseviga e che ga portà al Tratà de Tartu, el 2 de febraro, 'ntel cuà xe stai signai i confini fra i do paexi e 'l reconosiment del Estonia da part de a Rusia.
'Ntel 1921 l'Estonia a xe intrà 'nte a Sosietà de łe Nasion.
El tenpo de independensa el xe stà bon par tanti motivi, soratuto culturai e economeghi. I goerni de a prima republega i xe stai de drita/sentro-drita.
Ocupasión sovietega e nazistaCànbia
Dal setenbre del 1939 l'Union Sovietega ocupa l'Estonia e par sta roba vien deslasà da a Sosietà de łe Nasion. A tremenda ocupasion sovietega a ga portà a ła fin de a democrasia e del autogoerno, a ditatuara bolseviga ga deporta e copa on gran numaro de estoni disidenti.
Co l'Operasion Barbarosa, da a fine de łujo al inisio de otobre del 1941, a Zermania nazista ocupa l'Estonia, e i todeschi i vien al inisio risevui cofà łibaradori, tanto che pì de 100.000 estoni so na popołasion de 900.000 aneme i xe intrai 'ntel exersito todesco e finlandexe.
El pian nazista jera dal bon a zermanixasion forsada de e Nasion Balteghe co a coeonixasion todesca e a popoeasion locał "no zermanixabie" a saria stà deportà 'ntel est. Anca in Estonia i nazisti i taca el pian de ełiminasion de a popoasion abrea, zà perseguità dai sovieteghi che né copa el 10% e né exija el 70%. Co 'l judo de calcheduni estoni antisemiti, i nazisti i destermina sirca 2000 abrei.
Ocupasión sovietega durante a Guera Freda e rexistensa estonaCànbia
Fra lujo e i primi de novenbre del 1944 i sovieteghi i ocupa tuta l'Estonia no sensa batarse co a numaroxa rexistensa estona. Desine de mijaja de estoni e svedexi-estoni i scanpa dal invaxion sovietega verso ovest soratuto in Svesia.
A segonda guera mondiał fa perdar el 25% de a popoasion del Estonia oltra a ea so independensa. Inaxonta l'URSS roba el 5% del Estonia preguera.
El ditador sovietego Joxef Stałin porta vanti el so pian de rusificasion del Estonia e deportasion de i disidenti 'nte i gulag in Siberia. I sovieteghi, in sti ani de ocupasion ciamai "del teror", i serca de copar a cultura, a łengoa, l'identità estona, co gran pene par chi che e serca de tegnerle in vida e no renegarle, e sostituirłe co chee ruse.
A rexistensa in Estonia, e in tuti i Paexi Balteghi, a xe stà granda co 'l movimento de rexistensa i Fradei de 'l Bosc finì dopo na granda persecusion 'ntel 1978.
El KGB ga perseguità, co gran vioensa, opoxidori e parsone che e parea no comuniste o par l'independensa de 'l Estonia fin a ea fin del URSS.
Ła tornada a l'independensa 'ntel 1991Cànbia
Sol che el 20 de agosto de 'l 1991 l'Estonia a ga vuo l'independensa dopo a fin de 'l URSS, ma 'l exersito armà sovietego se ne xe 'ndà sol che 'l 12 de setenbre, co l'independensa xe tornà a democrasia.
GiografìaCànbia
Ła ga na superfisie de 45 226 km²[2].
MorfołoxìaCànbia
Ła xe pravałenteménte guaiva ma có modeste ondułasion, có un gran nùmaro de łaghi e fiumi.
El punto pi alt el se cata inte el meridion, el "mónt" Suur Munamägi (318 m s.l.m.).
IdrografiaCànbia
Łe coste łe xe iregołare e davant a łe coste se cata sérca 1 520 ìxołe: łe pi gande łe xe l'ìxoła de Saaremaa 2 668 km² e l'ìxoła de Hiiuma 965 km².
Anbienti naturałiCànbia
Ła xe cuerta de bosc par el 40% de ła so superfisie.
IstitusionCànbia
L'Estonia ła xe na repùblica parlamentare.
L'atuałe presitente xe Toomas Hendrik Ilves e el primo ministro xe Andrus Ansip.
Ła ga par cavedal Tallinn.
DemografiaCànbia
Ła ga 1 332 893 abitanti.
ŁéngoeCànbia
Ła łengoa ufiçial xe l'estone[3].
Ła forte minonansa slava dopara el ruso
Mucio difuxa la conoçiensa del inglexe.
NotasionCànbia
- ↑ UTC+3 in ora legał
- ↑ poc pi granda de ła Svìsera
- ↑ Chel apartegne al medèximo grupo ugrofinico de el fìnico a el cual el xe mucio simiłe.
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Estonia
| Controło de autorità | VIAF (EN) 134320092 · ISNI (EN) 0000 0001 2154 7281 · LCCN (EN) n82253985 · GND (DE) 4015587-0 · NDL (EN, JA) 00577526 · WorldCat Identities (EN) n82-253985 |
|---|