Estònia
L'Estonia, nome ufisiał Repùblega Estona (par łéngua estona Eesti Vabariik), ła xe na nasion del Eoropa setentrional.
Ła confina a sud co ła Łetonia e a est co ła Rusia. L'Estonia ła xe bagnada a nord e a òvest dal mar Bàltego, co el Gólfo de Riga e el Gólfo de Finlandia.
 Estònia | |||||
Eesti Vabariik (et)  | |||||
|
|||||
| Ino | Mu isamaa, mu õnn ja rõõm (it)  | ||||
|---|---|---|---|---|---|
| Bomò | «Epic Estonia» | ||||
| Epònemo | Virumaa (it) e Ugandi County (en) | ||||
| Pozision | |||||
| |||||
| Cavedaƚe | Tallinn | ||||
| Popołasion | |||||
| Totałe | 1 324 820 (2019) | ||||
| Łéngua | èstono | ||||
| Zeografia | |||||
| Parte de | stati bàlteghi e Eoropa setentrionałe | ||||
| Àrea | 45 339 km² | ||||
| Bagnà da | Mar Bàltego e lago dei Ciudi (it) | ||||
| Ponto pì alto | Suur Munamägi (it) (317,4 m)(317,4 m) | ||||
| Ponto pì baso | Mar Bàltego (0 m) | ||||
| Rente a | |||||
| Dati istòreghi | |||||
| Creasion | 24 febraro 1918 | ||||
| Avegnimento ciave | |||||
| Organizasion pułìtega | |||||
| Forma de goerno | repùblega | ||||
| Òrgano ezecutivo | Governo dell'Estonia (it) | ||||
| Òrgano lejislativo | Riigikogu (it) | ||||
| • Presidenti dell'Estonia (it) | Kersti Kaljulaid (it) (10 otobre 2016) | ||||
| • Primi ministri dell'Estonia (it) | Kaja Kallas (it) (26 xenaro 2021) | ||||
| Economia | |||||
| PIL nomenałe | 22 118 (-->) | ||||
| PIL pro càpite | 23 757,62 US$ (2019) (2019 -->) | ||||
| Moneda | Euro | ||||
| Còdazi de identifegasion | |||||
| Fuzo oràrio | |||||
| Domìnio de primo liveło | .ee, .eu | ||||
| Prefiso tełefònego | +372 | ||||
| Tełèfono d'emerzensa | .ee, .eu | ||||
| Istòrego | |||||
| Sito ufisiałe | |||||
  | |||||
L'Estonia ła xe el pì setentrionał dei Stadi Bàlteghi, łigà co sti cuà da fati storeghi conpagni, ma par łéngua e cultura ła xe ugrofinega e no bàltega.
IstòriaCànbia
|
Par savèrghene de pì, vardarse ła voxe Istòria del Estonia . |
AntighitàCànbia
Ła tera de l'Estonia de ancuo ła xe stà abità fin dal antighità (10.000 v.C.) da tribù fineghe.
Età de MèxoCànbia
Inte el XII secoło xe stà cristianixà tuta l'Estonia.
Inte el stes tenpo xe stà domenà da popoi foresti: a nord ghe xe stà a domenasion danexe, sot el Ducà de Estonia, e a sud chea todesca, sot a Łivonia.
Domenasion svedéxaCànbia
_en2.png)
Dal inìsio del XVI secoło fin a ła Gran Guera del Nord l'Estonia ła jera sot l'Inpero Svedexo, ła xe pasà po soto ła domenasion del Inpero Ruso col Tratà de Nystad inte el 1721.
Domenasion RusaCànbia
Fra a segonda metà del XIII secoło e tut el XIX secoło i crese i sentimenti nasionai e a voja de independensa etona che porta a popoasion estona a ła reolta par l'independensa durante a Rovołusion del 1905, che tanto vien represa dal exersito rus.
Estonia independenteCànbia
Dopo che el zar el xe stà butà zo dal trono i estoni i ga uxà el tenpo de dixorienasion par łibararse e dichiarar l'independensa el 24 de febraro del 1918.
L'independensa estona no ła xe stà reconosùa suito dal Inpèro todésco, che dal otobre del 1917, par ła prima guera mondiał, a ga ocupà.
L'independensa a xe stà reconosua da i stadi del mondo el 3 de marso del 1918 co el Tratà de Brest-Litovsk, intrà a Rusia bolseviga e i Inperi sentrai.
Po che i todeschi i ga asà el paexe, i bolsevighi i ga invadesto l'Estonia. Cusìta i estoni, judai anca dal Armà Bianca e da voeontari de tanti paexi, i ga tacà a Guera de Independensa Estona (1918-1920) contro a Rusia bolseviga e che ga portà al Tratà de Tartu, el 2 de febraro, inte el cuà xe stai signai i confini intrà i do paexi e el reconosiment del Estonia da part de a Rusia.
Inte el 1921 l'Estonia a xe intrà inte a Sosietà de łe Nasion.
El tenpo de independensa el xe stà bon par tanti motivi, soratuto culturai e economeghi. I goerni de a prima republega i xe stai de drita/sentro-drita.
Ocupasion sovietega e nazistaCànbia
Dal setenbre del 1939 l'Union Sovietega ocupa l'Estonia e par sta roba vien deslasà da a Sosietà de łe Nasion. A tremenda ocupasion sovietega a ga portà a ła fin de a democrasia e del autogoerno, a ditatuara bolseviga ga deporta e copa on gran numaro de estoni disidenti.
Co l'Operasion Barbarosa, da a fin de łujo al inìsio de otobre del 1941, a Zermania nazista ocupa l'Estonia, e i todeschi i vien al inìsio risevui cofà łibaradori, tanto che pì de 100.000 estoni so na popołasion de 900.000 aneme i xe intrai inte el exersito todesco e finlandexe.
El pian nazista jera dal bon a zermanixasion forsada de e Nasion Balteghe co a coeonixasion todesca e a popoeasion locał "no zermanixabie" a saria stà deportà inte el est. Anca in Estonia i nazisti i taca el pian de ełiminasion de a popoasion abrea, zà perseguità dai sovieteghi che né copa el 10% e né exija el 70%. Co el judo de calcheduni estoni antisemiti, i nazisti i destermina sirca 2000 abrei.
Ocupasion sovietega durante a Guera Freda e rexistensa estonaCànbia
Fra lujo e i primi de novenbre del 1944 i sovieteghi i ocupa tuta l'Estonia no sensa batarse co a numaroxa rexistensa estona. Desine de mijaja de estoni e svedexi-estoni i scanpa dal invaxion sovietega verso ovest soratuto in Svesia.
A segonda guera mondiał fa perdar el 25% de a popoasion del Estonia oltra a ła so independensa. Inaxonta l'URSS roba el 5% del Estonia preguera.
El ditador sovietego Joxef Stałin porta vanti el so pian de rusificasion del Estonia e deportasion dei disidenti inte i gulag in Siberia. I sovieteghi, in sti ani de ocupasion ciamai "del teror", i serca de copar a cultura, a łéngua, l'identità estona, co gran pene par chi che e serca de tegnerle in vida e no renegarle, e sostituirłe co chee ruse.
A rexistensa in Estonia, e in tuti i Paexi Balteghi, a xe stà granda co el movimento de rexistensa i Fradei del Bosc finì dopo na granda persecusion inte el 1978.
El KGB ga perseguità, co gran vioensa, opoxidori e parsone che e parea no comuniste o par l'independensa del Estonia fin a ła fin del URSS.
Ła tornada a l'independensa inte el 1991Cànbia
Sol che el 20 de agosto del 1991 l'Estonia a ga vuo l'independensa dopo a fin del URSS, ma el exersito armà sovietego se ne xe 'ndà sol che el 12 de setenbre, co l'independensa xe tornà a democrasia.
ZeografiaCànbia
Ła ga na superfisie de 45 226 km²[1].
MorfołoxìaCànbia
Ła xe pravałenteménte guaiva ma co modeste ondułasion, co un gran nùmaro de łaghi e fiumi.
El punto pi alt el se cata inte el meridion, el "mónt" Suur Munamägi (318 m s.l.m.).
IdrografiaCànbia
Łe coste łe xe iregołare e davant a łe coste se cata sérca 1 520 ìzołe: łe pi gande łe xe l'ìzoła de Saaremaa 2 668 km² e l'ìzoła de Hiiuma 965 km².
Anbienti naturałiCànbia
Ła xe cuerta de bosc par el 40% de ła so superfisie.
IstitusionCànbia
L'Estonia ła xe na repùblica parlamentare.
L'atuałe presitente xe Toomas Hendrik Ilves e el primo ministro xe Andrus Ansip.
Ła ga par cavedal Tallinn.
DemografiaCànbia
Ła ga 1 332 893 abitanti.
ŁéngueCànbia
Ła łéngua ufiçial xe l'estone[2].
Ła forte minonansa slava dopara el ruso
Mucio difondesta la conoçiensa del inglexe.
NotasionCànbia
- ↑ poc pi granda de ła Svìsera
- ↑ Chel apartegne al medèximo grupo ugrofinico del fìnico al cual el xe mucio simiłe.
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Estònia
el detien schemi gràfeghi so
| Controło de autorità | VIAF (EN) 134320092 · ISNI (EN) 0000 0001 2154 7281 · LCCN (EN) n82253985 · GND (DE) 4015587-0 · NDL (EN, JA) 00577526 · WorldCat Identities (EN) n82-253985 |
|---|
