Estonia
| Estonia | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
 | |||||||
| Dati amministrativi | |||||||
| Nome completo | Repùblega del Estonia | ||||||
| Nome ufficiale | (ES) Eesti Vabariik | ||||||
| Lingue ufficiali | eston | ||||||
| Capitale | Tałin (403 547 ab. / 2008) | ||||||
| Politica | |||||||
| Forma di governo | Repùblega parlamentar | ||||||
| Presidente | Kersti Kaljulaid | ||||||
| Primo Ministro | Jüri Ratas | ||||||
| Indipendenza | 24 de febraro del 1918 dal Inpero ruso Reataurà 20 de agosto del 1991 da l'Union Sovietica[1] | ||||||
| Ingresso nell'ONU | 17 de setenbre del 1991 | ||||||
| Ingresso nell'UE | 1° de majo del 2004 | ||||||
| Superficie | |||||||
| Totale | 45 226 km² (129º) | ||||||
| % delle acque | 4,56% | ||||||
| Popolazione | |||||||
| Totale | 1 341 140 ab. (2012) (149º) | ||||||
| Densità | 28 ab./km² | ||||||
| Geografia | |||||||
| Continente | Eoropa | ||||||
| Fuso orario | UTC+2[2] | ||||||
| Economia | |||||||
| Valuta | eoro | ||||||
| PIL (nominale) | 22 118 milioni di $ (2005) (106º) | ||||||
| PIL pro capite (nominale) | 16 720 $ (2012) (44º) | ||||||
| ISU (2011) | 0,835 (tanto alto) (35º) | ||||||
| Varie | |||||||
| Codici ISO 3166 | EE, EST, 233 | ||||||
| TLD | .ee, .eu | ||||||
| Prefisso tel. | +372 | ||||||
| Sigla autom. | EST | ||||||
| Inno nazionale | Mu isamaa, mu õnn ja rõõm | ||||||
| Festa nazionale | 24 de febraro 20 de agosto | ||||||
 | |||||||
L'Estonia, nome ufisiał Repùblega Estona (par łengoa estona Eesti Vabariik), ła xe na nasion del Eoropa setentrional.
Ła confina a sud co ła Łetonia e a est co ła Rusia. L'Estonia ła xe bagnada a nord e a òvest dal mar Bàltego, co el Gólfo de Riga e el Gólfo de Finlandia.
L'Estonia ła xe el pì setentrionał dei Stadi Bàlteghi, łigà co sti cuà da fati storeghi conpagni, ma par łengoa e cultura ła xe ugrofinega e no bàltega.
IstòriaModìfega
|
Par saverghene de pì, varda ła pajina Istòria del Estonia . |
AntighitàModìfega
Ła tera de l'Estonia de ancuo ła xe stà abità fin dal antighità (10.000 v.C.) da tribù fineghe.
Età de MèxoModìfega
'Ntel XII secoło xe stà cristianixà tuta l'Estonia.
'Ntel stes tenpo xe stà domenà da popoi foresti: a nord ghe xe stà a domenasion danexe, sot el Ducà de Estonia, e a sud chea todesca, sot a Łivonia.
Domenasion svedéxaModìfega
_en2.png)
Dal inisio del XVI secoło fin a ła Gran Guera del Nord l'Estonia ła jera sot l'Inpero Svedexo, ła xe pasà po soto ła domenasion del Inpero Ruso col Tratà de Nystad 'ntel 1721.
Domenasión RusaModìfega
Fra a segonda metà del XIII secoło e tut el XIX secoło i crese i sentimenti nasionai e a voja de independensa etona che porta a popoasion estona a ea reolta par l'independensa durante a Rovołusion del 1905, che tanto vien represa dal exersito rus.
Estonia independenteModìfega
Dopo che el zar el xe stà butà zo dal trono i estoni i ga uxà el tenpo de dixorienasion par łibararse e dichiarar l'independensa el 24 de febraro del 1918.
L'independensa estona no ła xe stà reconosùa subito dal Inpèro todésco, che dal otobre del 1917, par ła prima guera mondiał, a ga ocupà.
L'independensa a xe stà reconosua da i stadi del mondo el 3 de marso del 1918 co 'l Tratà de Brest-Litovsk, fra a Rusia bolseviga e i Inperi sentrai.
Po che i todeschi i ga asà el paexe, i bolsevighi i ga invadesto l'Estonia. Cusìta i estoni, judai anca dal Armà Bianca e da voeontari de tanti paexi, i ga tacà a Guera de Independensa Estona (1918-1920) contro a Rusia bolseviga e che ga portà al Tratà de Tartu, el 2 de febraro, 'ntel cuà xe stai signai i confini fra i do paexi e 'l reconosiment del Estonia da part de a Rusia.
'Ntel 1921 l'Estonia a xe intrà 'nte a Sosietà de łe Nasion.
El tenpo de independensa el xe stà bon par tanti motivi, soratuto culturai e economeghi. I goerni de a prima republega i xe stai de drita/sentro-drita.
Ocupasión sovietega e nazistaModìfega
Dal setenbre del 1939 l'Union Sovietega ocupa l'Estonia e par sta roba vien deslasà da a Sosietà de łe Nasion. A tremenda ocupasion sovietega a ga portà a ła fin de a democrasia e del autogoerno, a ditatuara bolseviga ga deporta e copa on gran numaro de estoni disidenti.
Co l'Operasion Barbarosa, da a fine de łujo al inisio de otobre del 1941, a Zermania nazista ocupa l'Estonia, e i todeschi i vien al inisio risevui cofà łibaradori, tanto che pì de 100.000 estoni so na popołasion de 900.000 aneme i xe intrai 'ntel exersito todesco e finlandexe.
El pian nazista jera dal bon a zermanixasion forsada de e Nasion Balteghe co a coeonixasion todesca e a popoeasion locał "no zermanixabie" a saria stà deportà 'ntel est. Anca in Estonia i nazisti i taca el pian de ełiminasion de a popoasion abrea, zà perseguità dai sovieteghi che né copa el 10% e né exija el 70%. Co 'l judo de calcheduni estoni antisemiti, i nazisti i destermina sirca 2000 abrei.
Ocupasión sovietega durante a Guera Freda e rexistensa estonaModìfega
Fra lujo e i primi de novenbre del 1944 i sovieteghi i ocupa tuta l'Estonia no sensa batarse co a numaroxa rexistensa estona. Desine de mijaja de estoni e svedexi-estoni i scanpa dal invaxion sovietega verso ovest soratuto in Svesia.
A segonda guera mondiał fa perdar el 25% de a popoasion del Estonia oltra a ea so independensa. Inaxonta l'URSS roba el 5% del Estonia preguera.
El ditador sovietego Joxef Stałin porta vanti el so pian de rusificasion del Estonia e deportasion de i disidenti 'nte i gulag in Siberia. I sovieteghi, in sti ani de ocupasion ciamai "del teror", i serca de copar a cultura, a łengoa, l'identità estona, co gran pene par chi che e serca de tegnerle in vida e no renegarle, e sostituirłe co chee ruse.
A rexistensa in Estonia, e in tuti i Paexi Balteghi, a xe stà granda co 'l movimento de rexistensa i Fradei de 'l Bosc finì dopo na granda persecusion 'ntel 1978.
El KGB ga perseguità, co gran vioensa, opoxidori e parsone che e parea no comuniste o par l'independensa de 'l Estonia fin a ea fin del URSS.
Ła tornada a l'independensa 'ntel 1991Modìfega
Sol che el 20 de agosto de 'l 1991 l'Estonia a ga vuo l'independensa dopo a fin de 'l URSS, ma 'l exersito armà sovietego se ne xe 'ndà sol che 'l 12 de setenbre, co l'independensa xe tornà a democrasia.
GiografìaModìfega
Ła ga 'na superfisie de 45 226 km²[3].
MorfołoxìaModìfega
Ła xe pravałenteménte guaiva ma có modeste ondułasion, có un gran nùmaro de łaghi e fiumi.
El punto pi alt el se cata inte'l meridion, el "mónt" Suur Munamägi (318 m s.l.m.).
IdrografiaModìfega
Łe coste łe xe iregołare e davant a łe coste se cata sérca 1 520 ìxołe: łe pi gande łe xe l'ìxoła de Saaremaa 2 668 km² e l'ìxoła de Hiiuma 965 km².
Anbienti naturałiModìfega
Ła xe cuerta de bosc par el 40% de ła so superfisie.
IstitusionModìfega
L'Estonia ła xe na repùblica parlamentare.
L'atuałe presitente xe Toomas Hendrik Ilves e el primo ministro xe Andrus Ansip.
Ła ga par cavedal Tallinn.
DemografiaModìfega
Ła ga 1 332 893 abitanti.
ŁéngoeModìfega
Ła łengoa ufiçial xe l'estone[4].
Ła forte minonansa slava dopara el ruso
Mucio difuxa la conoçiensa del inglexe.
