Astùrie

El Prinçipà de le Asturie o Asturie (en spagnoło: Principado de Asturias, in asturian: Principáu d'Asturies o Asturies) l'è na comunità autonoma formà da na soła provinçia situà inte el nord de ła Spagna. El nome de Prinçipato l'è dovùo a raxoni storiche e l'erede al trono spagnoło el se forgia oncora ancó del titoło de Prinsipe de łe Asturie.

Astùrie

Principado de Asturias (es) Principáu d'Asturies (ast)
Bandiera Stema
Ino	Asturias, patria querida
Bomò	«Hoc signo tuetur pius. Hoc signo vincitur inimicus.»
Epònemo	Principato delle Asturie (it)
Pozision
43°19′48″N 6°00′00″W43°19′48″N, 6°00′00″W (Prinsipà de łe Asturie)
Stato	Spanja
Capitałe	Oviedo
Popołasion
Totałe	1 011 792 (2021)
Densità	95,42 hab./km²
Demònemo	asturian ,
Idioma	spanjoło
Zeografia
Parte de	Costa Verda spagnoła
Àrea	10 603,57 km²
Bagnà da	Mar Cantàbrego
Ponto pì alto	Torre Cerredo (2 648 m)
Ponto pì baso	liveło del mar (0 m)
Rente a	Gałisia   Casteja e León   Cantabria
Dati istòreghi
Dì festivo	Día de Asturias (en) (8 de setenbre)
Organizasion pułìtega
Òrgano ezecutivo	Goerno de Principality de Astùrie (en)
Òrgano lejislativo	Zonta Zenerałe del Prinsipà de Astùrie
Presidenti del Prinsipà de łe Astùrie	Adrián Barbón (20 de lujo del 2019)
Màsema autorità zudisiałe	High Court de Zustìsia de Astùrie (en)
Còdazi de identifegasion
ISO 3166-2	ES-AS
Fuzo oràrio	UTC+1 UTC+2
Còdaze NUTS	ES12
Sito web	asturias.es

Bagnà dal golfo de Bizkaia a nord, ła confina a est co ła Cantabria, a sud co ła Castilia e Leon e a ovest co ła Gałisia.

Ła popołasion ła supera de poco el miłion de abitanti, co na densità de 101,4 ab./km² (2007), al 13º posto sul total spagnoło. Capital l'è ła sità de Oviedo, in asturian Oviéu, mentre ła più popołà l'è Gijón (Xixón). Łe łéngue prinçipałi de ła comunità i'è el spagnoło e l'asturian o bable, che el gode de na particołare protesion.

Xeografìa e clima

I Picos de Europa, dal Parco Natural de Redes. Diçenbre 2004

Ła cordiłiera cantabrica ła fa da confin natural intrà łe Asturie e ła provinçia de León a sud. Inte ła so parte orientałe, el Parco Nasional Picos de Europa el prexenta łe piasè alte e tra łe più spetacołari montagne, rivando a 2648 metri al pico Torrecerredo. Altre carateristiche de sta cadena prevałentemente calcarea i'è el Parco Natural de Redes inte ła parte çentro-orientałe, el Parco Natural de las Ubiñas al çentro a sud de Oviedo e el Parco Natural de Somiedo a ovest. Łe montagne cantabriche łe ofre oportunità par difarenti atività, come caminade, alpinixmo, sci e spełeołogia, e łe se estende par 200 km in totałe, fin a ła Gałisia a ovest e ła Cantabria a est.

El łitoral asturian l'è estexo, co sentenara de spiaie, insenature e grote marine naturałi. Exenpi notevołi i include ła Playa del Silencio visin al paexeto de pescatori de Cudillero (a ovest de Gijón), cosita come łe tante spiaie intorno a Llanes, come el Barro, Ballota e Torimbia (l'ultima na spiaia prevałentemente nudista). Ła majoransa de łe spiaie asturiane i'è sabioxe, nete e dełimitè da ripide scołiere, insima a łe cuałi no l'è mia inuxuałe vedar bestiame al pascoło.

Łe carateristiche ciave de ła geografia asturiana i'è łe so irte scołiere su ła costa e łe montagne verso l'interno. El clima de łe Asturie, cosita come el resta de ła Spagna nordoçidentałe, l'è piasè vario de queło de łe rejoni meridionałi. Łe istè i'è in genare calde e umide, sołejè, ma anca l'aqua no ła manca. I inverni i'è bastansa miti, ma ghè anca qualche ondà de fredo forte. El fredo el se sente soratuto sui monti, ndoe ła neve l'è prexente da novenbre a majo. Sołe e aqua i'è entranbi comuni inte i inverni asturiani. Łe precipitasion anue i'è sora i 900 mm longo tuta ła rejon (par ex., a Gijón i'è 971 mm), ma l'aumenta man man che se se sposta a l'interno, e ła riva al so pico sui Picos de Europa (par ex., a Amieva i'è 1800 mm). Łe Asturie i'è considerè parte de ła cosita ciamà Spagna verde.

Etimołogia

El termine Asturie el deve el so nome ai so antichi popołatori, i Asturi, che i abitava łe sponde de l' Astura (Esla) fin a ła dominasion romana. El nome Asturi l'inglobava mia soło i abitanti de ła Meseta (Cismontani), ma anca quei del nord (Transmontani).

L'Astura (che prima de ła invaxion romana el se ciamava Estura o Estula) el ciaparea ła raixa dal çeltico -stour, che significa «fiume». Sto topònemo l'apare in Bretagna, ndoe Plinio el parla del fiume «Stur»; al dì d'ancó existe tri fiumi Stour in Kent, Suffolk e Dorset. A ła foxe de l'Elba ghè n'antro fiume Stör, ciamà anticamente «Sturia». Al steso tenpo, in el Piamonte ghèra ła tribù çeltica dei Esturi e un fiume Stura. Ła stesa raixa ła perdura oncora ancó inte el gaełico e bretone inte łe parołe ster e stour co el signifegà de «fiume».

Storia

Dolmen sul Monte Areo che el testimonia ła prexensa umana xa in tenpi preistorici

Ocupà da insediamenti umani fin dal Pałeołitico Inferior, durante el Superior łe Asturie łe se caraterixa par łe piture rupestri inte ła parte orientałe de ła Comunità. In tel Mexołitico se xvilupa na cultura original, l'asturiense; in seguito se asiste a l'introdusion de l'Età del Bronxo, caraterixà dai megałiti e dai tumułi. Durante l'Età del Fero, el teritorio el finise soto l'influensa cultural dei Çelti; łe popołasion locałi, conosùe come Asturi, i era conposte da tribù come i Luggones, i Pesicos e altri, che i costruea e i abitava in castri. Al dì d'ancó l'influensa çelta la se conserva inte i nomi dei loghi, dei fiumi e dei monti.

Co la conquista romana tra el 29 e el 19 a.C., soto Augusto, łe Asturie łe entra inte i anałi de ła Storia. Durante sto periodo, çentrale l'è el sfrutamento de łe miniere asturiane de oro, in particołare in epoca alto-inperiałe. Łe miniere ła vien po' in seguito abandonè tra el II e III secoło d.C., preferéndoghe i giacimenti catè in Dacia.

Estension del Regno de łe Asturie, in giało, inte el 790

Imagine de ła facia anterior de ła Croxe de ła Vitoria

Dopo difarenti secołi sensa prexensa foresta, durante el VI secoło i xvevi e i vixigoti i ocupa el teritorio, fin a ła invaxion musulmana ai inisi de l'VIII secoło. Tutavia, cosita come era stà par i romani e i vixigoti, ła conquista de teritori montagnoxi ła se riveła mia façile par i mori: sti qua, difati, no i ruisirà mai a conquistar tuti i teritori łongo ła costa setentrionałe de ła Spagna; ansi, sta rejon ła diventarà un rifujo par i nobiłi cristiani. L'è cosita che inte el 722, a seguito de ła vitoria de Pelayo inte ła bataja de Covadonga, se stabiłise un regno de fato indipendente, el regno de Astuie, che el sarea diventà ła cuna da ndoe ze partìa ła Reconquista. Inte el X secoło, ła momarchia asturiana ła dà łogo al Regno de León. Durante el medioevo, l'ìzołamento favorìo da ła cordiliera cantabrica el fa si che i riferimenti storici i sia scarsi. En seguito a ła ribełion de Enrico II de Castilia inte el XIV secoło, vien fondà el Prinçipato de Asturie. I più famoxi sostenitori de l'indipendensa i'è stè el conte Gonzalo Peláez e ła rejina Urraca (la asturiana), che benché conseguendo inportanti vitorie i'è stè infin sconfiti da łe trupe castiliane. Dopo ła so integrasion al regno de Spagna, łe Asturie łe 'a fornìo ła corte spagnoła de aristocràteghi de alto rango e i ga xugà un inportante roło inte ła cołonixasion de łe Meriche.

Durante el XVI secoło el teritorio el riva a contar par ła prima olta 100.000 abitanti, numaro che el se radopia in tel secoło sucesivo in seguito a l'introdusion del formenton da l'America.

Gaspar Melchor de Jovellanos

Durante el XVIII secoło, łe Asturie i era uno dei çentri de l'Iłuminixmo spagnoło. El rinomà pensator Benito de Feijoo el s'era stabiłìo inte el monastièr benedetin de San Vicente de Oviedo. Gaspar Melchor de Jovellanos, n'erudito e inportante riformator e połitico del tardo XVIII secoło, l'è nato inte ła sità costiera de Gijón.

L'8 majo del 1808, ła Junta General del Prinçipato de Asturie ła dichiara guera a ła Françia e ła se proclama sovrana, creandose un propio exerçito e inviando anbasiatori inte i paexi foresti.

A partir dal 1830 se scominsia a sfrutar el carbon e el fero, dando inìsio a ła rivołusion industriałe inte ła comunità. Più tardi se sarea xviłupà l'industria siderurgica e naval. Al steso tenpo se verifica na signifegaiva emigrasion inte łe Meriche, prinçipalmente in Argentina, Uruguay, Cuba e Mèsego. Quei che ga fato fortuna oltremare, generalmente ciamè 'Indianos', i ga de frecuente fato ritorno in patria pieni de schei. L'eredità de ste riche famee l'è oncora vixìbiłe in łe Asturie: ła rejon l'è piena de ste grande vile moderniste, nonché de istitusion culturałi come scołe e biblioteche publiche.

El 6 otobre 1934 łe Asturie i'è teatro de una sołevasion, conposta prevalentamente da minatori, contro l'entrata de ła CEDA in tel goerno, che i considerava un avansamento del fasixmo in Spagna. I avegnimenti asturiani, noti come Rivołusion de łe Asturie, i'è considerè parte de un proceso più anpio ciamà Rivołusion del 1934, che ga avù ła Catałogna e apunto łe Asturie come prinçipałi foghi de ła ribełion.

Durante sta rivołusion Oviedo ła vien in bona parte devastà: rixulta incendiè, tra altri edifiçi, queło de l'Università, ła biblioteca de ła qual ła conservava testi de inestimàbiłe vałor andè distruti, o el teatro Campoamor. Ła Camera Santa de ła Catedral, invese, el ga subìo gravi dani in seguito al sciopo de na bonba. Ła represion l'è stà portà avanti da trupe provenienti da łe cołonie del nord Africa soto el comando de Francisco Franco.

Fortificasion costruìa a Oviedo durante ła goera çivile spagnoła

Come rixultato de l'opresion, łe Asturie łe resta fedełi al goerno republican durante ła goera çivile spagnoła. El 25 agosto 1937 se proclama a Gijón el Consejo soberano de Asturias y León, un'istitusion sovrana e indipendente existìa fin a l'entrata de łe trupe nasionałiste a Gijón el 21 otobre del steso ano. Łe Asturie i'è stè anca tereno de n'estrema difexa de łe forse republicane, ła bataia de El Mazuco'.

Quando a ła fin Franco l'otien el controło de tuta ła Spagna, łe Asturie — tradisionalmente łighè a ła corona spagnoła— łe vien senplicemente denominè Provinçia de Oviedo fin a ła morte de Franco inte el 1975. El vecio nome de ła provinçia el vien restaurà dopo el ritorno de ła democrasia in Spagna, in tel 1937.

In tel 1982 łe Asturie łe diventa na comunità autonoma a l'interno de ła strutura teritoriałe decentrałixà stabiłia da ła Costitusion del 1978. El goerno rejonałe asturian el ga anpie conpetense in inportanti materie come ła sanità, l'educasion e ła protesion de l'anbiente.

Fortemente colpìo da ła riconversion industriałe dei ani '90, el Prinçipato el punta deso al turixmo, tentando de potensiar łe so abondanti risorse paexajistiche e naturałi.

Atualmente el major movimento sociałe che łe Asturie łe vive l'è queło de ła łota par ła ofiçiałità de l'asturian; se asiste parimenti a n'aumento del movimento nasionałista asturian, nonostante el sia mai sta bon de otegner raprexentasion drento ła Junta General.

Łéngue

Mapa łinguistica de łe Asturie

Ła soła łéngua ofiçiałe de łe Asturie l'è el spagnoło. Tutavia, ve se parla anca ła łéngua asturiana (bable), proteta da ła Ley 1/1998, de 23 de marzo, de uso y promoción del bable/asturiano ('Łeje 1/1998, del 23 marso, de uxo e promosion del bable'). Inte ła parte oçidentałe de łe Asturie se parla anca eonaviego e ła so promosion l'è senpre regoła da ła Łeje 1/1998. Se l'eonavian l'è un continuum diałetałe o na varietà de ła łéngua gałisiana l'è oncora ojeto de dibatito e comunque el so uxo inte ła aministrasion asturiana l'è minor se paragonà a l'uxo de l'asturian. Ghè un proceso in corso par canbiar tuti i nomi dei posti de łe Asturie inte el so nome tradisional in asturian o eonaviego.

Gastronomia

Ła Fabada asturiana, un tipico piato asturian

Seben łe Asturie łe sia conosùe prinçipalmente par via del pese, el piasè noto piato rejonałe l'è ła fabada asturiana, un rico stufato fato co łe fave (fabes), spała de porco (lacón), lugànega nera (morcilla), ługanega picante (chorizo) e xaferan (azafrán).

Łe Asturie łe ga na propia bibita alcołica tradisional, el sidro (sidra). Quando el sidro asturian l'è servìo, el vien versà in na maniera particołare, El Escanciado: poiché l'è naturałe e inbotilià sensa gas, ła botilia ła ga da esar tegnùa sora ła testa par parmetar na łonga disexa (che ła richiede na considerévołe abiłità e acuratesa), el che el fa si che el sidro el vegna areà quando el finise inte el bicer soto. Sto procedimento el dona al sidro un piaxevołe gusto "brioxo". El bicer el vien po' pasà e tuti i bee dal steso bicer. Dopo aver beùo ła gran parte del bicer, l'è abitudine xlansarghene na scianta par tera par netarlo dal fondo, cosita che l'è suito pronto par n'antra beùa.

I formai asturiani i'è famoxi in tuta Spagna e anca; łe Asturie i'è difati de frecuente ciamè ła tera dei formai (el país de los quesos) par via de ła cuałità e ła difarenti tà del prodoto in sta rejon. El più famoxo l'è el cabrales.

In quanto a dolçi, el più tradisionałe l'è el rixo col łate (arroz co leche) e łe casadiellas, sfoiadine ripiene de fruta seca come noxe, mandorle e noxełe tritè, misiè col sucaro e na scianta moie de łiquor.

Economia

Par secołi ła spina dorsałe de l'economia asturiana l'è stà l'agricoltura e ła pesca. Anca ła produsion de łate e dei so derivati l'era tradisionałe, ma el so gran xviłupo l'è stà conseguensa de l'espansion econòmega dei tardi ani '60. Al dì d'ancó i prodoti de ła Central Lechera Asturiana i vien comerciałixà in tuta Spagna.

El prinçipal canpo inte i tenpi moderni l'era tutavia l'industria mineraria del carbon e ła produsion de aciaio: ai tenpi de ła ditatura de Francisco Franco, łe Asturie i era el çentro de l'industria siderurgica spagnoła. Ła ałora inprexa siderurgica statałe ENSIDESA l'è deso parte de ła privatixà Aceralia, apartenente al grupo Arcelor. L'industria el ga creà tanti posti de łaoro, che i ga portà a na signifegaiva migrasion da altre rejoni spagnołe, in particołare Extremadura, Andałusia e Castilia e Leon.

Łe industrie siderurgica e mineraria i'è deso in declino, par via de ła conpetision de l'est Europa, i alti costi de produsion e el declino de ła domanda globałe de aciaio. El taso de cresita de l'economia rejonałe l'è soto ła mèdia spagnoła, nonostante inte i ultimi ani ła cresita del setor tersiario l'abia jutà a ridur l'alto taso de dixocupasion asturian. Fora da łe sità pì grose (Gijón e Oviedo) ga verto grosi çentri comerçiałi, mentre ła senpre prexente industria ediłisia ła par continuar a prosperar.

Łe Asturie łe 'a beneficià fin dal 1986 dei investimenti de l'Union europea in strade e altre infrastruture esensiałi, anca se ghè stà de łe controversie su come i fondi i'è spexi, par exenpio, inte łe pension dei minatori.

Demografia

Variasion de ła popołasion par comun. Verdo: aumento, roso: diminuzion de popołasion (Dati INE 2004-2005)

Łe Asturie łe gavea al 2007 1 074 862 abitanti (INE, el 2,38% del total nasional. Ła so densità de popołasion, de 101,4 abitanti par km² al 2007, l'è łegermente superior a ła mèdia spagnoła.

Ła popołasion ła se caraterixa par el più alto taso de mortałità de Spagna (12 par miłe) e el più baso taso de natałità (6 par miłe), che i ga fato si che ła popołasion ła vaga vanti a diminuir xa dal 1987. Inte l'ultimo ano ła popołasion de łe Asturie el ga subìo na łejera riprexa inputà par de più a łe grande sità (Oviedo e Gijón i ga visto aumentar ła so popołasion de 2500 e 3000 abitanti rispetivamente) e a altri 17 comuni. Inte i altri el ga continuà a diminuir. L'è signifegaivo el spopołamento ne ła xona de łe miniere e ła łejera disexa de ła popołasion de Avilés.

Ła parsentuałe de foresti l'è del 2,81% (INE 2006), tre olte manco de ła mèdia spagnoła e davanti a łe sołe Gałisia e Extremadura. Łe prinçipałi nasionałità prexenti i'è l'ecuadoregna (14,76% sul totałe dei foresti), ła cołonbiana (9,01%) e ła portoghexe (7,34%).

Popołasion del Prinçipato de Asturie (1787-2006)
Evołusion 1900-2006		Ano	Abitanti	% rispeto al totałe nasional	Ano	Abitanti	% rispeto al totałe nasional
		1787	342 537	3,34%	1960	989 344	3,23%
		1857	524 529	3,39%	1970	1 045 635	3,08%
		1877	576 352	3,47%	1981	1 127 007	2,99%
		1887	595 420	3,39%	1991	1 098 725	2,79%
		1897	612 663	3,39%	1996	1 087 885	2,74%
		1900	627 069	3,37%	2001	1 075 329	2,62%
		1910	685 131	3,43%	2002	1 073 971	2,57%
		1920	743 726	3,48%	2003	1 075 381	2,52%
		1930	791 855	3,34%	2004	1 073 761	2,48%
		1940	836 642	3,22%	2005	1 076 635	2,44%
		1950	888 149	3,16%	2006	1 076 896	2,41%

Atrasion turistiche

Ła regenta e ła catedral de Oviedo

Inte el 1985, l'UNESCO el ga dichiarà i monumenti de Oviedo e del Regno de łe Asturie Patrimonio de l'Umanità. Sta dichiarasion ła ciapa dentro: ła Camara Santa de ła Catedral de Oviedo e ła Baxiłica de Santullano, modernamente ciamà San Julián de los Prados, situè a Oviedo e de l'epoca de Alfonso II; San Miguel de Lillo e Santa María del Naranco', tute e do a łe falde del monte Naranco' inte i dintorni de Oviedo e Santa Cristina de Lena visin a Pola de Lena, tute e tre de l'epoca de Ramiro I e infin ła Foncalada, na fontana publica situà in la calle de Foncalada in pieno çentro de Oviedo e risałente a l'epoca de Alfonso III.

Atrasion prinçipałi

Oviedo, ła capital de łe Asturie: na neta, pitoresca sità co un vario patrimonio architetonico. Santa María del Naranco e San Miguel de Lillo, rispetivamente na cexa preromanica e un pałaso, costruìi dal primo re asturian sul monte Naranco, a nord de ła çità.

El Parco nasional Picos de Europa e altre parte de ła cadena montagnoza asturiana: el pì famoxo monte del parco l'è el Picu Urriellu (2519 m), conosùo anca come El Naranjo de Bulnes, na cima a forma de mołar che durante łe sere de sołe ła ciapa un bel cołor naransa, da qua el nome. Tenpo parmetendo, ła pol esar vista ciaramente dal paexe de Camarmeña, visin a Poncebos, a sud de Arenas de Cabrales.

El santuario de ła Vergine Maria de Covadonga e i łaghi montani (Los Lagos), visin a Cangas de Onís: secondo ła łejenda, inte l'VIII secoło ła Vergine l'avarea benedìo łe forse cristiane asturiane segnałàndoghe el momento justo par atacar i mori conquistatori, ciapandołi quindi de soprexa. Se ritien quindi che ła Reconquista ła sia scomisià propio da qua.

Ła costa asturiana: in particołar modo łe spiaie de Llanes e i so dintorni, e ła Playa del Silencio visin al paexe de pescadori de Cudillero.

Altri posti de intarese

Łago Somiedo

• Ceceda: a est de Oviedo su ła strada N634. De particołare intarese i'è i tradisionałi granari (ciamè horreo), alsè su piłastri par tegner distanti i rati.
• El fiume Dobra: a sud de Cangas de Onís, famoxo par i so cołori inuxuałi e bełesa natural.
• Ła senda costera (via costiera) tra Pendueles e Llanes: sto itinerario l'atraversa alcuni tra i più spetacołari senari costieri de łe Asturie, come i rumoroxi bufones e ła Playa de Ballota.
• L'inuxuałe formasion rocioxa su ła spiaia preso el paexe de Buelna: a est de Llanes. Ła se pol oservar al meo in ocaxion de ła basa marea.

Trasporto

Aria

Łe Asturie i'è servìe da l' Aeroporto Internasional de łe Asturie (OVD Archivià il 29 de zunjo 2008 in Internet Archive. ), a 40 kilometri da Oviedo, visin a ła costa nordoçidentałe e a ła sità industriałe de Avilés.

Łe Asturie orientałi i'è façilmente acesìbiłi anca da l' Aeroporto de Santander Archivià il 18 de agosto 2008 in Internet Archive. , ciapando l'aereo fin lì e guidando po' verso łe Asturie, che łe pol esar rajunte in de un'ora de guida.

Mar

El Musel (el porto de Gijon) l'è bon de riçevar nave da crocera de tute łe tae. El çentro sità l'è distante sołi 4 km e l'Autorità Portuałe ła fornise n'apoxito cołegamento de autobus che el parmete ai pasejeri de avantajarse de łe oportunità culturałi, gastronomiche e comerçiałi che Gijón ła ofre.

Treno

Ła rete feroviaria nasionałe spagnoła RENFE ła serve anca łe Asturie; i treni i parte regołarmente da e par l'interno de ła penìzoła. Łe fermade prinçipałi i'è ła capital de ła rejon, Oviedo, e ła prinçipałe sità costiera, Gijón. Diversamente, ła conpagnia feroviaria FEVE Archivià il 9 de marso 2021 in Internet Archive.

ła cołega el çentro de ła rejon co łe Asturie orientałi e oçidentałi.

Autobus

Ghè anca un anpio servisio de autobus gestìo da ła conpagnia ALSA Archivià il 2 de disenbre 2021 in Internet Archive. . El cołega Avilés, Gijón, Oviedo e Mieres co Madrid e altre sità majori, diverse olte al dì. Altri coligamenti i'è ativi co łe sità de Barcelona, Salamanca, León, Valladolid, La Coruña, Bilbao, Sibilia, San Sebastián, Parise, Bruxelles e Nisa, par nomenarghene qualcheduna.

Muxica

Ła muxica e ła dansa i'è varie e propie de ła rejon. El strumento più carateristico e raprexentativo de ła Asturie l'è ła gaita, na baga a tri tubi de cui uno par supiar (soplete) e do sonori (roncón e punteru), che se uxa in numaroxe danse popołari, sonà aconpagnà dal tanburo ma anca da altri strumenti come ła fixarmonica o el clarineto.

El canto tradisional più raprexentativo del Prinçipato l'è ła tonada ne łe so diverse varianti. En sto canpo se distingue el łaor de Joaquín Pixán, conosùo anca par esar un gran tenor.

Łe formasion muxicałi pì abondanti łe gira intorno a ła muxica folk: sonadori de baga tradisionałi come Xuacu Amieva, grupi de ła cosita ciamà «muxica çeltica» (Llan de Cube, Nuberu o Felpeyu i più noti), numaroxe bande de baghe, el Colectivu Muyeres, o ła fuxion che raprexenta Hevia, sensa nuła cavarghe a cantautori come Toli Morilla, el showman Jerónimo Granda o Víctor Manuel, autor de cansoni che łe foema quaxi xa parte del repertorio muxicałe popołare asturian. El Prinçipato de Asturie l'è anca prołifico de grupi rock e pop come Los Berrones (agro-rock, da łori creà), Los Stukas, Ilegales (rock-punk), Warcry (heavy metal), Avalanch (epic metal), Fe de Ratas (punk-rock), Meinhoff, Jacky Trap (Nu-Metal, rock) e rock radical come Dixebra. Sensa dexmentegar Melendi, el cui stiłe el va da ła rumba al pop più comercial o El Sueño de Morfeo. L'inisio dei ani '90, el ga visto anca vegner su un movimento de muxica alternativa, gran rełasionà co el genare indie, e conosùo col nome de Xixón rock. Tra i esponenti de sto movimento ghè i Australian Blonde e i Manta Ray.

L'ino asturian

L'ino asturian Asturias, patria querida l'era na canson popołare adotà come ino de ła rejon e formałixà da ła Ley 1/1984, de 27 de Abríl.

Secondo un mito popołare, sta canson ła sarea cantà da i inbriaghi de tuta Spagna; in realtà, l'è probàbiłe che sta diçeria ła sia stà introdota ai tenpi de ła goera çivile spagnoła da i franchisti par screditar łe Asturie, in quanto ła canson l'era nata a l'interno de ła comunità dei minatori, un çentro del sóçiałixmo spagnoło. De łe varianti de l'ino i'è stè uxe anca da i republicani durante ła goera çivile e ła rivolta dei minatori del 1934 che 'a precedùo ła goera.

Spor

Stasion siistica de Valgrande-Pajares

Ła prinçipal squadra de bałon del Prinçipato l'è el Real Sporting de Gijón che l'è stà par 36 stajoni in prima divixion e che el conta 6 partesipasion europee; atualmente el miłita in ła 1ª divixion de ła łiga spagnoła. Segue in inportansa, par via de l'alto numaro de tifoxi, el Real Oviedo, che el ga miłità par 38 stajoni in ła 1ª divixion e che el conta 1 partesipasion europea, nonostante el miłita deso in 3ª divixion. Inoltre łe Asturie łe ga altre do squadre che miłita in 2ªB, el Marino de Luanco e el Real Sporting B.

Squadre asturiane che miłita inte ła masima categoria dei rispetivi spor i'è:

• Gijón Hockey Club in hockey su pista feminiłe.
• Club Balonmano Gijón in handball feminiłe.
• Gijón Mariners in football american.
• El Llano Béisbol Club in baseball.
• Club Natación Santa Olaya in nuoto maschiłe.

El piłota Fernando Alonso l'è uno dei prinçipałi protagonisti de ła Formuła 1 dei primi ani del III miłenio.

L'ex xugador de bałon del Barçełona Luis Enrique e l'atuałe çentravanti de ła nasionałe spagnoła David Villa nonché xugador al Vałensia, i'è tuti e do asturiani.

El siclista Josè Luis Rubiera dito "Chechu", gregario de Lance Armstrong e vinicitor de do tape al Giro d'Italia, l'è nativo de Gijón.

Un avenimento sportivo pitosto popołare inte łe Asturie l'è el Descenso Internacional del Sella, prova de canoa/kayak co parteçipanti da vari paexi e che se çelebra propio inte łe Asturie fin dal 1930. Co sto avenimento ga inìsio ła stimana Internacional de Piragüismo in Asturias, che ła finise col Descenso Internacional del Cares.

Inte łe Asturie existe anca dei spor autoctoni co anpio seguito de tifoxi. De sti qua el più inportante l'è el xugo dei biriłi, che inte łe Asturie el se pràtega in varie modałità.

Inportanti i'è anca i spor invernałi e de montagna. Se distingue ła stasion siistica Valgrande-Pajares, una de łe prime inaugurè in Spagna (1954).

Divixion aministrative

Comuni

Comun	Popołasion (2015)
Allande	1 826
Aller	11 555
Amieva	727
Avilés	80 880
Belmonte de Miranda	1 641
Bimenes	1 768
Boal	1 669
Cabrales	2 094
Cabranes	1 056
Candamo	2 055
Cangas de Onís	6 498
Cangas del Narcea	13 451
Caravia	501
Carreño	10 704
Caso	1 663
Castrillón	22 735
Castropol	3 638
Coaña	3 419
Colunga	3 518
Corvera de Asturias	16 088
Cudillero	5 210
Degaña	1 082
El Franco	3 859
Gijón	274 290
Gozón	10 588
Grado	10 309
Grandas de Salime	927
Ibias	1 473
Illano	389
Illas	1 030
Langreo	41 738
Las Regueras	1 934
Laviana	13 582
Lena	11 654
Llanera	13 904
Llanes	13 694
Mieres	40 338
Morcín	2 746
Muros de Nalón	1 883
Nava	5 411
Navia	8 644
Noreña	5 333
Onís	763
Oviedo	221 870
Parres	5 490
Peñamellera Alta	559
Peñamellera Baja	1 291
Pesoz	172
Piloña	7 412
Ponga	655
Pravia	8 667
Proaza	786
Quirós	1 250
Ribadedeva	1 836
Ribadesella	5 904
Ribera de Arriba	1 890
Riosa	2 061
Salas	5 371
San Martín de Oscos	422
San Martín del Rey Aurelio	17 182
San Tirso de Abres	473
Santa Eulalia de Oscos	471
Santo Adriano	263
Sariego	1 276
Siero	52 191
Sobrescobio	855
Somiedo	1 231
Soto del Barco	3 978
Tapia de Casariego	3 906
Taramundi	698
Teverga	1 768
Tineo	10 128
Valdés	12 421
Vegadeo	3 960
Villanueva de Oscos	310
Villaviciosa	14 690
Villayón	1 366
Yernes y Tameza	159

Altri projeti

Altri progetti

• Wikimedia Commons

• Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Asturie
• el detien schemi gràfeghi so

Ligamenti de fora

• (spanjoło) Sito ufisałeasturias.es.
• Asturie, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.

• Goerno del Prinçipato de Asturie - Sito ofiçiałe Archivià l'11 de disenbre 2020 in Internet Archive.

(ES) (AST) (EN)

• InfoAsturias - Sito ofiçiałe de informasion turistica (ES)
• Meteorołogia del Prinçipato de Asturie
• Università de Oviedo
• A guide to the natural history of Asturias (EN)
• Foto de ła natura asturiana
• Foto da łe Asturie Archivià il 7 de febraro 2007 in Internet Archive.

• Imagini da łe Asturie Archivià il 29 de novenbre 2006 in Internet Archive.

• Asturie: sa vedar, ałojamento e avegnimenti Archivià il 22 de febraro 2007 in Internet Archive.

(EN)

• Asturie in imajini