Bos taurus

Ła vaca ła xe na spece de mamìferi che ła partien a ła famégia dei bòvidi. Sta paroła ła se referise a ła fémena adulta. El mas-cio adulto el vien ciamà toro o bò (plural bó), se'l xe castrà. I xóveni i vien ciamai vedeło o vedèl e vedeła; co chei crése un fià i vien ciamai vedełon e sorana o scatóna se i no vien castrai, o, al contrario, manxo (o manzo o mandho) e manxeta o manzéta.

Bos taurus

Rezistrasion
Dati
Perìodo de zestasion	9 mezi
Prinsipałe fonte ałimentare	Poaceae (it)
Fonte de	manzo, late de vaca, Cavallino (it) , noce (it) e beef byproducts (en)
Lonzevità màsima	48 anini
Grandesa fiołada	1
Tasonomia
Distribusion

Anatomia e fixiołogia

Ła vaca, eséndo na ruminante, ła xe indotada de 3 prestómeghi de orìxene exofagea (retìcoło, rumegal e òmaxo) e un stómego giandołar (abòmaxo), ognun co na só funsion par faxe de ła degestion. Ła boca de łe vache no ła ga i dénti incixivi superióri; infati l'oso incixivo del cranio no'l prexenta i alvèołi dentałi, ma na grésta òsea coverta da tesùo mucóxo ciamà cusinéto dental. Ła conformasion fìxica ła xe quéła tìpega dei Bòvidi: ła corporaùra ła xe robusta, el corpo slongà e i arti cołonari.

Ghe xe pluxóre rase de vache, paréce sełessionae dal'omo traverso i incróxi de vari exemplari, che i se destingue par grandésa, cołorasion del manteło, prexensa e conformasion dei corni, ecc. Łe rase più frequénti łe xe quéłe dal manto pesà (bianche e nere ciamade frixóne) e dai corni de mèdia łonghésa (20–30 cm). Ste rase qua de sòłito łe ga un pexo de 650–700 kg par łe vache, 1200–1300 kg par i tori. Ghe xe daspò rase come łe Longhorn ingléxi, che, come che sugerise el nome, łe ga corni de dimension enorme, łónghi anca un metro. Łe rase più grande łe xe l'itałiana Chianina e ła franséxe Bionda d'Aquitania co altése de spała fin a 185 cm. I tori de ste rase qua ła pol raxónxer i 1700 kg de pexo.

Łe vache łe ga in tuto 32 dénti: i manca i incixivi superióri e i canini.

Alevaménto e uxi

Ła vaca ła vien arlevada par ła late, el lìquido che el vien fora da ła giàndoła mamaria del'anemal par el magnar dei vedełi. Anca daspò del svesamento, ła late ła resta na conponénte fondadmental umana, co queła de ła mare che ła vien sostituida, de sòłito da queła de vaca. 100 g de late de vaca, co i só 3,15 g de proteine, 3,25 de grasi e 4,8 de carboidrati, i dà energia par 61 kcal; da notar i 120 mg de calcio, el 13% de ła rasion xornałiera consegiada. El lavoro col qual se tol via late da ła vaca se ciama monxitura e'l pol vegnir fato a man o co struménti adati. Al xórno, na vaca da late ła produxe in mèdia na dexena de litri, che i riva al'órdene de 50—60 quintałi al'ano. Ła late de vaca ła vien anca trasformada in tantìsimi prodóti come formagio, pana, butiro, puina e altri laticini.

I vedełi i vien arlevai prinsipalmente par ła carne: sóło na parte ła vien infati łasada créser par destinarla a ła reprodusion. Ła carne de quełi che i no ga ancóra scomensà a magnar erba ła xe particolarmente resercada perché, data ła scarsa prexensa de fero, ła xe particolarmente tènera. El manxo el xe, comunque, l'individuo più doparà par far carne; 100 g, fati de 21 g de proteine e 7 g de grasi, i dà su par xó 150 kcal.

Prima de ła mecanixasion agrìcoła (e dónca ancóra ancuo in paréce àree del móndo) i bó, eséndo forti fà i tori ma asae pì tranquiłi grasie a ła castrasion, i gera spéso uxai anca par tirar màchine agrìcołe e mexi de trasporto. El loame de łe vache el vien doparà come grasa, spece perché el xe richìsimo de azoto.

Spés in istà łe vache łe vèn portae in malga parché łe magne erba pì bona.

Varda anca

• Grixa Alpina
• Brisket

Controło de autorità	GND (DE) 4050061-5 · BNF (FR) cb11976895g (data)