Béver

El verbo béver (se dixe anca bévare e béar) el éndega l'ato de consumar un lìquido traverso ła boca. in gramàtega, el pol èser adatà come nome, col signifegà de tute łe robe che, apónto, łe se béve. In łéngua vèneta se pol doperar anca el tèrmine trincar (o trincare), che parò el signìfega na manièra de béver exagerada e ineducada.

Béver xe, gnanca a dirlo, fondamental par ła vita de ogni èser vivénte, xe anca considerà più inportante de magnar; de fati, na persona ła rexiste più sénsa magnar (dai sie ai vinti xórni, a seconda del'età^[1]), che sénsa béver (dai tre ai diéxe xórni^[1]).

Sentimo el bixogno de béver grasie al stìmoło ciamà sé. Sto qua el xe regołà da ła prexensa de sałi desiolti inte el plasma del sangue: co ła concentrasion de łóri ła xe masa alta el corpo el manda sto segnal par domandar de portar drénto lìquidi. Ła dexidratasion ła xe el stato de sé slongà sénsa che el corpo el tóga aqua daspò averla mandada via (traverso l'orinada o el suar, ma in altre situasion come el gòmito o ła freve). Al móndo łe xe squaxi quatro miłiardi łe persone che łe sofre ła sé, in manièra più o manco consisténte.^[2]

El goto el xe l'ogeto più comun e pràtego par béver; łe bose i xe contenidóri fati par contegnir robe lìquide, anca se cata anca broche e altri vaxi.

Tipi de béver

Aqua

El béver sénsa dubio più comun el xe l'aqua: in mèdia gavarésimo da butar drénto almanco dó litri de eła al xórno, considerà che el 60% del corpo uman el xe lìquido^[3]. Ła quantità che bixogna béver, seguro, ła canbia a seconda del'età e de ła stagion. L'aqua, par èser bevùa, ła ga da èser potàbiłe: i procesi par rènderla cusì i contien l'ełiminasion dei bateri e altri agénti patògeni e na regołasion de łe sostanse chìmeghe che ghe xe desiolte drénto.

Ghe xe paréci paéxi al mondo inte i cuałi łe persone no łe ga gnénte da béver, o łe ga da far strada par rivar a un poso (spece inte i paéxi dexerteghi del'Àfrica). Inte łe xone riche del mondo ła xente ła ga ła posibiłità de sièłier se béver l'aqua del rubineto (controłada più speso) o queła in bosa (che ła pol èser natural o frizante).

Suco de naransa

Tute łe aque bone da béver łe ga da averghe un contegnùo in sałi. Sto qua el xe inportante, perché el porta drénto sostanse vitałi, che daspò un fià el corpo ełe butaria fora tute. Sul eticheta de łe bose de àcua mineral se cata ła tabeła dei ioni che i se cata inte el prodóto. Ła durésa del'aqua ła xe el paràmetro fisà da quanti cationi de magnexio e calcio (Mg⁺⁺ e Ca⁺⁺); altri cationi che catémo inte el aqua mineral i xe el sodio (Na⁺) e'l potasio (K⁺), i anioni più inportanti i xe el bicarbonato (HCO₃^-), el cloruro (Cl^-), el nitrato (NO₃^-) e'l solfato (SO₄^--).

Béver analcòłeghi

Cafè servio co na brocheta de late tacada.

I suchi i xe béver recavai strucando ła polpa dei fruti o desfiséndoła co aqua. Par conservarli in gènere i se pastorixa o giasa. In sta manièra l'uxo de conservanti no'l serve più, cusì el prodoto el xe più natural. Alguni dei fruti più doperai i xe pèrsego, armełin, péro, pomo, naransa, e fruti de bosco. I vien fati anca suchi de verdura.

I vien ciamadi co ła paroła inglexe soft drink (béver łexièro) quełi béver co na baxe de aqua a ła qual ghe vien xontà qualcosa che el ghe daga saor, o quełi anca prodoti naturałi modifegai dal'omo. Ła modìfega più sénplise ła xe ła xonta de anidride carbònica, ma spéso ghe se méte drénto anca sùcari o altri dolsifeganti. Ła Coca-Cola ła xe l'exenpiò più famoxo, altri prodoti frequénti i xe ła naransada, ła limonada, ł spuma, el chinoto e'l gingerin. Ghe xe in sta categoria anca i béver doperai dai sportivi par tórse indrio energie.

Ła late ła xe inportante spece inte i primi ani de vita perché ła contien calcio e altri ełementi fondamentałi par ła cresùa del puteo. Ła łate de ła mare ła vien data fin a n'ano de età, in gènere, e fin a sie méxi ła xe l'ùgnoła fonte de energia par el nomenato.^[4] Daspò el vien sostituio da łate che łe vien da altri anemałi, spece da ła vaca, ma anca da ła piègora, da ła cavra, e dal'àxena. Łe łate łe ga in gènere un bon contegnuo de grasi e łe contien un sùcaro particołar, el latoxio, che el cauxa intołeransa a alguni. Da ła màndoła e da ła sogia se cava fora łate vegetałi.

El cafè el xe n'infuxo de łe bache, tratae e smenusae, de łe piante del gènere Coffea (coltivae inte i paexi equatoriałi). Parte inportante de davèro paréce culture inte el mondo, ghe xe anca tanti modi par crear varietà desferénti, a partir da ła sièlta de ła baca: l'arabica, ła robusta e ła excelsa. I mètodi de preparar e servir el cafè i xe pluxóri (i più cognosùi i xe l'espreso e'l łóngo), e spéso se xonta anca late (el capusin el xe el più famoxo). Ła cafeina ła xe queła mołècoła che ła dà ła propietà de tegnir svégi; ła vien ciamada anca teina, inte el caxo del tè. Sto qua el se cava fora da łe foge de ła Camellia sinensis: bruxae, łe fa el tè negro, sparpagnà inte el Osidénte, tegnùe cusì come łe xe łe fa el tè verdo, comun in Cina (da indove el vien) e inte i altri paéxi del'Oriénte. El tè el vien bevùo frédo più de frecuente del cafè e'l ga anca un contegnùo de sostanse sicoative più baso, cusì el xe megio da béver par i putełi. Altri analcòłeghi menori i xe béver a baxe de órxo e tixane.

Béver alcòłeghi

Bosa e goto de vin

L'etanoło, el più comun dei alcołi, el salta fora da ła fermentasion del glucosio, insieme al'anidride carbònica. Puro, el vien meso in tràfego soło daspò dei procesi (denaturasion), che i ghe dà el cołor roxa) e i eło rènde tòsego da béver par scansar łe tase che ghe xe su queło miga denaturà.

El vin el vien da ła fermentasion del mosto, l'ua schinsada da ła qual se cata el suco che el deventarà fermentà. El ga un taso de alcol che el gira intorno al 10-15%. I cołori i va dal bianco al roso, pasando par el roxà, e i canbia a seconda de ła prexensa de ła pełe, che ła contien ła magior parte dei pigmenti, piutosto che par el cołor del'ua. I vini i vien clasifegai anca par ła só proveniénsa e ła durada de ła fermentasion, oltra che, naturalmente, ła cuałità de ła végna. El Proseco el xe el vin vèneto più cognosùo inte el mondo; altri i xe el Recioto de ła Valpolexela, el Recioto de Soave, el bianco e'l roso dei Cołi Eugànei, el Sauvignon dei Cołi Bèreghi... I vini i pol èser modifegai par el saor o ła conservasion: i spumanti, par exenpio, i ga oncora drénto el gas prodoto durante ła fermentasion.

Ła bira ła xe el rexultà de ła fermentasion del'órxo, in aqua calda, co levà e aromatixà co erbe de łe cuałi ła più inportante ła xe el bruscàndoło, che el dà el saor amaro. Ła xe un dei alcòłeghi più veci: xà i Sumeri i gera boni de farla, anca se i Antighi Egisi i xe i più famoxi par ła produsion de bira, che łóri eła ciamava zythum e curmy a seconda del cołor ciaro o scuro, e eła preparava dolsa e aromatixada co fruta. Ancuo ła xe parte inportante de łe cuxine dei paéxi del nord-Europa. El taso de etanoło el xe, a ocio, de 10%.

Ła graspa ła xe el prodoto de ła distiłasion de łe vinasa (pełe del'ua). El contegnùo de alcol el xe davèro più alto respeto a queło de vin e bira (el riva squaxi al 70%). Ła vien bevuda da soła e xontada al cafè. Altre aquavide inportanti łe vien dal vin (brandy), da łe bache del xenevro (gin), dai cereałi (vodka e whisky)... El licor, invese, el xe alcol che el vien smisià a sostanse che łe ghe dà un saor particołar. El sidro el se cava fora da ła fermentasion de pomi e péri.