Fransa
Ła Fransa (in franseze: France), ufisialmente Repùblega franseze (in franseze: République française) ła ze un stato de l'Eoropa osidentałe.
Ła confina a nordest co el Belzo, el Łusenburgo e ła Zermània, a est co ła Svìsara, a sudest co ła Itàłia e co Mònaco, a sudovest co Andora e ła Spagna.
.svg)
Zeografìa
canbia
El teritorio franseze el ga na superfisie de 547 030 km²[38].
Morfołozìa
canbiaA nord e a òvest, onde che ła Fransa ła ze bagnada dal Mar de'l Nord, ła Mànega e l'Oseano Atlàntego, se cata de łe pianure costiere.
In mezo se cata altre rejon ełevàe, cofà el Masicio Sentrałe o łe montagne dei Vosgi, e vasti bazini fluviałi cofà cuełi de ła Łoira, de'l Ròdano, de ła Garona e de ła Sena.
A sud ła Fransa ła ze bagnada dal Mediteràneo.
Se cata łe caene montagnoze dei Pirenèi a sudovest e de łe Alpi a sudest.
Inte ła caena de łe Alpi se cata el Mont Bianco (4 810 m), che el sconfina anca in teritorio itałian: el ze ła sima pì alta de łe Alpi e una de łe pì alte de Eoropa [39].
Anbienti naturałi
canbiaŁa Fransa ła ga na anpia varietà de paesagi: ła va co ła banda nord-osidentałe rento a l'àrea eoropea-atlàntega invese a sud de'l masicio sentrałe e a oest de łe Alpi el prezenta un paesagio tipicamente mediteraneo.
Istoria
canbia
Antighità
canbiaI confini de ła Fransa moderna i coinside tanto co cuełi de l'antigo teritorio de ła Gałia, abitada da'i Gałi, na popołasion sèltega. I Gałi i ze stài sotomesi inte el I sècoło AC da'i Romani, co i cuałi i se ga fondesto adotando łenguajo e cultura. Anca el Cristianèsimo el ga tacà łe so raize, inte el II e III sècoło DC.
Łe frontiere orientałi de ła Gałia, łongo el Reno, łe ze stàe invadeste da łe tribù zermàneghe inte el IV secoło, prinsipalmente da'i Franchi, da'i cuałi el riva l'antico nome de Francie[40].
Anca se ła monarchìa franseze ła vien tante volte datada al V secoło, l'ezistensa continua de ła Fransa cofà entità a sé stante ła scumisia col IX secoło e ła divizion de l'Inpero Franco de Carlomagno inte na banda orientałe e una osidentałe: ła banda orientałe ła połe èsar vista cofà el scumisio de cueła ła che uncuò ła ze ła Zermania, cueła ła osidentałe cofà ła Fransa.
I disendenti de Carlo Magno i ga goernà ła Fransa fin al 987, cuando Ugo Capeto, duca de Fransa e conte de Parigi, el ze stà incoronà re de Fransa. I so disendenti i ga scumisià ła dinastìa dei Capetigni, che i ga goernà ła Fransa fin al 1792.
Modernità
canbiaInte el 1789, co ła Revołusion Franseze, el ze scumisià un perìodo de canbiamenti senpre pì radicałi che ga portà a ła fondasion de na repùblega.
Napołeon Bonaparte [41] el ga ciapà el controło de ła Repùblega inte el 1799, autoproclamandose Inperador inte el 1804. Łe so armade łe se ga inpegnà in diverse guere in tuta Europa, łe ga concuistà tante nasion e fondà regni novi, guidài da'i famiłiari de Napołeon.
A sèvito de ła so sconfita inte el 1815, in Fransa i ga restaurà ła monarchia, pì tardi abołìa łejislativamente e sostituìa da ła Seconda Repùblega francese.
Ła Seconda Repùblega ła ze finìa cuando so neódo de'l primo Inperador, Łuigi Napołeon Bonaparte, el ze sta ełeto Presidente e el ga proclamà un Secondo Inpero. Manco anbizioso de so zio, el secondo Napołeon el ze stà anca łu spodestà, e ła Repùblega ła ze tornà par ła tersa olta.
Anca se ła vensùo inte ła Prima e inte ła Segonda guera mondiałe, ła Fransa ła ga patìo gravi perdite in termini de vite, inpero, benèsere, forsa łaoro e grado de nasion dominante.
Dal 1958, ła ga costruìo na democrasìa presidensia e[42] che nó ga cedesto a łe instabiłità sperimentàe inte i presedenti regimi parlamentari.
Nei ultimi deceni, ła riconciłiasion e ła cooperasion de ła Fransa co ła Zermania ła se ga rivełà sentrale par l'integrasion econòmega de l'Europa.
Sudivision storeghe
canbia
Ordenamento de'l Stato
canbiaSudivision ministrative
canbiaŁa Franza ła ze divisa in 13 rejon regioni (in francese région).
Łe rejon łe ze divise uncora in 100 departementi (in francese départements), de cuesti 4 i ze de oltremar.
I "departementi d'oltremar" i ze ex-cołonie che dese i gode de un status simiłe a cueło de ła Fransa Eoropea o "metropułitana". I ze considerài na part de ła Fransa [43] pitosto che teritori indipandenti.
I departementi i ze numarài [44] e i numari i vien doparài par esenpio par i codeghi postài o łe targhe de łe machine.
I departementi i ze ulteriormente sudivisi in 342 zone (in francese arrondissements).
Teritori de oltremar
canbiaI "paezi e teritori d'oltremar" i fa part de ła Repùblega franseze, ma nó i ze part de'l teritorio eoropeo de ła Repùblega o de l'àrea fiscałe de l'UE. I continua a uzar el Franco franseze de'l pacifico (CFP) cofà vałuta, che nó'l ze stà influensà da ła sostitusion de'l Franco co l'euro intel 2002.
Łe "cołetività teritoriałi" łe ga un status a metà intra i departementi d'oltremar e i teritori d'oltremar.
Ła Fransa inoltre, ła mantien el controło su numaroze ìzołete de l'Osèano Pasìfego e de l'Osèano Indian[45], conpreze Bassas da India, Ìzoła Clipperton, Ìzoła Eoropa, Ìzołe Gloriozo, Ìzoła Juan de Nova, Ìzoła Tromelin.
Partecipasion a organizasion sovrastatatałi
canbiaŁa Fransa ła ze uno dei sincue menbri permanenti de'l Consejo de Sicuresa de łe Nasion Unìe.
El ze uno dei menbri fondatori de l'Union Eoropea (UE).
Ła Fransa ła ze menbro anca de: Consejo d'Eoropa, Banca eoropea par ła recostrusion e el sviłupo (EBRD), NATO, Organizasion par ła Cooperasion e el Sviłupo Econòmego (OCDE), OSCE.
Sità prinsipai
canbiaŁe principài cità de ła Franza łe ze: Aix-en-Provence, Ajacio, Albi, Amiens, Angers, Angouleme, Bastia, Belfort, Besanzon, Bordeaux, Brest, Caen, Całais, Cannes, Carcassonne, Charleville-Mézières, Clermont-Ferrand, Colmar, Dijon, Dunkerque, Evreux, Grenoble, La Rochelle, Le Havre, Le Mans, Lille, Łimoges, Łion, Marseja, Metz, Montpellier, Mulhouse, Nancy, Nantes, Nizza, Nîmes, Orléans, Pariji, Perpignan, Poitiers, Quimper, Reims, Rennes, Roubaix, Rovan, Saint-Étienne, Saint-Nazaire, Strasburgo, Tarbes, Tołon, Tołoza, Tourcoing, Tours e Valence.
Popołasion
canbiaEtnie
canbiaŁa mazor parte de ła popołasion francese ła ze costituia da fransezi, ma ghe ze anca numarose minoranze etneghe: i provenzai, inte el sud-est de'l paese (ła Provenza), i catałani inte el Rosegion, i baschi in Vascogna, i bretoni inte ła penìzoła de ła Bretagna e i corsi, inte l'ìzoła de ła Còrsega.
Rełijon
canbiaEl goerno franseze nó'l mantien statistiche su ła rełijon.
El CIA World Factbook de'l 2003[46] l'ełenca łe rełijoni in Fransa cofà:
- Catòłisi Romani 83-88%
- Musulmani 5-10%
- Protestanti 2%
- Ebrei 1%
- nó afiłiài 4%.
Comunque, inte un sondaggio del 2003 Archivià il 4 de marso 2007 in Internet Archive.
El 41% dize che l'ezistensa de Dio ła ze "escluza" o "inprobabiłe". El 33% el deciara che el tèrmine "ateo" łi descrive bastansa o pułito, invese el 51% el se diciara "Cristian".
Cuando interogài su ła so rełijon, el 62% el ga rispondesto Catòłego Roman, el 6% Musulman, el 2% Protestante, l'1% ebràego, el 2% "altre rełijon" [47], el 26% "nisuna rełijon" e l'1% el se ga rifiutà de rispondar.
Ła discrepansa intra el nùmaro de "àtei" (41%) e el nùmaro de "nisuna rełijon" (26%) el połe èsar atribuìo a persone che łe se sente culturalmente visine a na rełijon, i va drio a'i so vałori morałi e łe so tradision, ma difisilmente łe crede in Dio.
In Fransa ła eziste na forte distinsion intra rełijon e vita siviłe. Ła rełijon ła ze considerà fà un fato privà. I fransezi in zenerałe i se opone al poder clericałe e a ła so influensa inte ła połìtica. El fondamentałismo islamego el ze considerà na reałe menaza par ła coezion de ła società franseze, onde che el comunitarismo nó'l ze acetà[48].
A sèvito de ła "Dichiarasion dei diriti de l'omo e de'l sitadin" de'l 1789, ła Fransa ła garantise ła łibartà de rełijon cofà dirito costitusionałe.
Na łeje de'l 1905, el Concordat, ła istituise ła separasion de Ceza e Stato e ła proibise al goerno de riconòsar, stipendiar o susidiar ogni rełijon. Inte ła situasion presedente, stabiłìa inte l'1801-1808, el Stato el sostegnéa ła Ceza catòłica, ła Ceza łuterana, ła Ceza calvinista e ła Rełijon ebràega e ła fornìa l'insegnamento scołastego de łe sudìte [49].
Łengue
canbia
Ła łengua uficial ła ze el francese.
Łe łengue rejonài łe vien indeso insignàe in algune scołe, anca se el francese el resta l'unega łengua ufisial in doparamento dal goerno, łocal o nazional.
Eziste difarenti łengue łocài (basco, brèton, catałan, corso, fiamingo, alsasian, ocitan), ma el goerno francese e el sistema scołastego i ghe ne ga descorazà el doparamento fin a poco tenpo fa.
Altri ìndezi
canbia- Ìndexe de sviłupo ùman (2005): 16a su 177 nassion.
- ìndexe de ła łibartà de stanpa Archivià il 5 de disenbre 2003 in Internet Archive.
- 11a su 139 nasion.
Economia
canbiaIn tel zenaro 1999 ghe ze stada l'introdusion de l'Euro, sevia inte el 2002 dal ritiro da ła sircołasion de'l Franco. Ancuò, ła Fransa ła ze in prima fiła tra i Stati eoropei che serca de sfrutar el slancio dato da l'union monetaria par portar vanti ła creasion de un aparato połìtego, de difesa e de sicuresa europeo piasè unificà e eficace.
I "paezi e teritori d'oltremar" i continua a uzar el Franco franseze de'l pacifico (CFP) cofà vałuta.
Ła Fransa ła ze menbro de'l G8.
Cultura
canbiaI Cóvołi de Lascaux e Monte San Michełe łi ze patrimoni mondiałi de ła umanità.
Feste
canbia| Data | Nome vèneto | Nome łocałe |
|---|---|---|
| 1 de zenaro | Capodano | Jour de l'An |
| - | Pascua | Pâques[50] |
| - | Łuni de Pascua | Lundi de Pâques[51] |
| 1° de majo | Festa de'l łaoro | Fête du Travail |
| 8 de majo | Dì de ła Vitòria | Victoire 1945[52] |
| - | Asension | Ascension[53] |
| - | Pentecoste | Pentecôte[54] |
| - | Łuni de Pentecoste | Lundi de Pentecôte[55] |
| 14 de łujo | Festa nasionałe | Fête Nationale[56] |
| 15 de agosto | Asunsion de Maria | Assomption |
| 1° de novenbre | Tuti i santi | Toussaint |
| 11 de novenbre | Dì de i veterani Dì de l'armistisio Dì de'l ricordo |
Armistice 1918 |
| 25 de disenbre | Nadałe | Noël |
Gałeria de someje
canbia-
Pui de Sansì, inte'l Masiso Sentral -
Fiume Łoira -
Sentro finansiario Ła Defèns, a Pariji -
Sentro istòrego Carcasòn, protezesto da'l UNESCO
Notasion
canbia- ↑ Declarà da: article 2 of the French Constitution of the Fifth Republic. Citasion: La devise de la République est « Liberté, Égalité, Fraternité »..
- ↑ URL de refarensa: https://www.workwithdata.com/place/france. Data de consultasion: 7 de otobre del 2024.
- ↑ Declarà da: article 2 of the French Constitution of the Fifth Republic. Citasion: La langue de la République est le français..
- ↑ URL de refarensa: http://en.worldstat.info/World/List_of_countries_by_Water_surface_(percentage_of_total_area). Data de consultasion: 2 de agosto del 2016.
- ↑ URL de refarensa: https://www.state.gov/independent-states-in-the-world/.
- ↑ URL de refarensa: http://eatc-mil.com/8/About-us. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://www.modernisation.gouv.fr/laction-publique-se-transforme/en-ouvrant-les-donnees-publiques/france-rejoint-open-governement-partnership-ogp.
- ↑ URL de refarensa: http://mtcr.info/partners/. Data de consultasion: 4 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: https://www.interpol.int/Member-countries/World. Editor: Interpol. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://www.nuclearsuppliersgroup.org/en/participants1. Editor: Grupo de Fornidori Nucleari. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: https://www.opcw.org/about-opcw/member-states/. Editor: Organizasion par ła Proibision de łe Arme Chìmeghe. Data de consultasion: 7 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://mcce-mil.com/wp-content/uploads/glance/MCCE-AT-A-Glance-September-2017.pdf. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://www.occar.int/185. Editor: Organizasion Unia de Cooperasion in Matèria de Armamenti. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: https://www.iho.int/srv1/index.php?option=com_wrapper&view=wrapper&Itemid=452&lang=en. Editor: Organizasion Idrogràfega Internasionałe. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: https://www.iea.org/countries/membercountries/. Editor: Ajensia Internasionałe de l'Enerzia. Data de consultasion: 8 de disenbre del 2017.
- ↑ URL de refarensa: http://www.unesco.org/eri/cp/ListeMS_Indicators.asp.
- ↑ URL de refarensa: http://www.upu.int/en/the-upu/member-countries.html. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
- ↑ URL de refarensa: https://www.itu.int/online/mm/scripts/gensel8. Data de consultasion: 4 de majo del 2019.
- ↑ URL de refarensa: https://www.touteleurope.eu/les-pays-membres-de-l-espace-schengen.html.
- ↑ URL de refarensa: https://www.dhs.gov/visa-waiver-program-requirements. Data de consultasion: 7 de marso del 2020.
- ↑ URL de refarensa: http://icdo.org/who-we-are/members/observer-states.html. Data de consultasion: 11 de majo del 2020.
- ↑ URL de refarensa: https://public.wmo.int/en/members/france. Data de consultasion: 26 de majo del 2020.
- ↑ URL de refarensa: https://www.who.int/choice/demography/by_country/en/. Data de consultasion: 21 de lujo del 2020.
- ↑ URL de refarensa: https://www.ats.aq/devAS/Parties?lang=e.
- ↑ URL de refarensa: https://www.wcoomd.org/-/media/wco/public/global/pdf/about-us/wco-members/list-of-members-with-membership-date.pdf. Data de consultasion: 16 de marso del 2024. Pajina: 4. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
- ↑ URL de refarensa: https://holocaustremembrance.com/countries/france. Data de consultasion: 17 de marso del 2024. Tipo di riferimento: official member page. Sostiene il qualificatore: data del scumìsio.
- ↑ voze de refarensaelysee.fr.
- ↑ URL de refarensa: https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD. Editor: Banca Mondiałe. Data de consultasion: 26 de agosto del 2023.
- ↑ 29,0 29,1 URL de refarensa: https://www.budget.gouv.fr. Łéngua de l'òpara o del nòme: franseze.
- ↑ 30,0 30,1 voze de refarensahdr.undp.org.
- ↑ URL de refarensa: https://www-cairn-info.wikipedialibrary.idm.oclc.org/le-budget-de-l-etat--9782348043642-page-62.htm.
- ↑ URL de refarensa: http://data.worldbank.org/indicator/SL.UEM.TOTL.ZS.
- ↑ voze de refarensaitu.int.
- ↑ 34,0 34,1 34,2 voze de refarensaitu.int.
- ↑ 35,0 35,1 35,2 voze de refarensaiso.org.
- ↑ voze de refarensaiec.ch.
- ↑ voze de refarensaiec.ch.
- ↑ el xe el pi vasto d'Eoropa dopo qûełi ruso e ucraino
- ↑ anca se ła montagna pi alta d'Eoropa ła xe el mont Elbrus (5 642 m), in Rusia, inte-ła caena del Càucaxo
- ↑ el nome moderno, "Fransa" el riva dal nome del dominio feudałe dei re Capetinji de Fransa, ła Île-de-France
- ↑ al secolo Buonaparte
- ↑ nota come Quinta Republica
- ↑ e de l'Union Eoropea
- ↑ soratuto in ordene alfabetego
- ↑ Isole sparse nell'Oceano Indiano
- ↑ No'l xe ciaro da onde che le provegne ste sifre.
- ↑ eccetto par Ortodosi o Budisti, che i gavea parsentuałi trascurabiłi
- ↑ Questo el xe xà capità co i Catòłisi prima de ła Revołusion Fransexe del 1789.
- ↑ par raxon storiche, sta situasion ła vixe incora inte-l'Alsazia
- ↑ Doménega, data variàbiłe (non ła xe na festa pùblica)
- ↑ el luni drio Pasqua
- ↑ fin de ła seconda guera mondiałe
- ↑ dioba, 40 dì drio Pasqua
- ↑ sètima doménega drio Pasqua (no ła xe na festa pùblica)
- ↑ el luni drio Pentecoste (no ła xe pi na festa pùblica)
- ↑ Ciapada de ła Bastiłia
- ↑ Fin de ła prima guera mondiałe
Altri projeti
canbia
Wikimedia Commons el detien imàjini o altri file so Fransa
el detien schemi gràfeghi so
Linganbi foresti
canbia
|
Francia su DMoz (Segnala su DMoz un collegamento pertinente all'argomento Francia) |
- (FR) Sito uficial del servisio pubbico francese Archivià il 24 de febraro 2011 in Internet Archive.
- Contien tanti link a diverse istitusion e 'ministrasion
- (FR) Sito uficial de l'uficio del Presidente francese - El Palasso de l'Eliseo
- (FR) Sito uficial del Goerno
- (FR) El senado francese
- (FR) Assemblée Nationale - L'assenblea nassional francese
- (IT) Scheda de la Fransa dal sito Viaggiare Sicuri Archivià l'11 de zenaro 2007 in Internet Archive.
- Sito curà dal Ministero dei Esteri e da l'ACI
- (FR) Sito ufisałeservice-public.fr.
- Service Public (canale ufisałe)YouTube.
- Francia, in Disionàrio de istòria, Istituto de ła Ençiclopedia Italiana, 2010.
- (IT, DE, FR) Fransahls-dhs-dss.ch, Disionàrio stòrego de ła Svìsara.
- (EN) FranceEnçiclopedia Britannica, Encyclopædia Britannica, Inc.
- (EN) Opere di FransaOpen Library, Internet Archive.
- (EN) Opere riguardanti France / Fa guo / Fa guo . / Faguo / Furansu / Furansu (altra versione) / Francia / Frankreich / FrankrijkOpen Library, Internet Archive.
- (EN) Fransa, in Catholic Encyclopedia, Robert Appleton Company.
| Controło de autorità | VIAF (EN) 264091107 · LCCN (EN) n79006404 · GND (DE) 4018145-5 · BNF (FR) cb152383070 (data) · NLA (EN) 35098056 · NDL (EN, JA) 00563689 · WorldCat Identities (EN) n79-006404 |
|---|
